بعضی ها همینطور که سرشان را بگذارند روی بالش خرو پف شان بلند می شود. انگار منتظر بالش بودند که به خوابی عمیق بروند. بعضی هم توی تخت هی این ور و آن ور می شوند و از یک پهلو به پهلوی دیگر سر می خورند. پای شان را تکان می دهند و با شمردن میلیارد ها گوسفند هنوز به خواب نرفته اند.
راستی چرا برخی خوابی خوش و راحت دارند و برخی بی خوابی؟
برای درک بد خواب و بی خوابی و خوش خوابی، اول باید مکانیزم خواب را درک کرد و بعد بر اساس درک عملکرد آن عیوب مربوط به آن را با سهولت بیشتری می توان فهمید و طبیعی است که هر گاه عیب و علت یک مشکل کشف شود راه حل آن نیز بهتر به دست می آید.
به طور خلاصه خواب دارای ۵ مرحله مختلف است که در هر مرحله امواج مغزی متفاوتی تولید می شود که به طور کل در دو گروه با حرکت سریع چشم و بدون حرکت سریع چشم تقسیم می شود.
در ابتدا تنفس آرام و آهسته و ضربان قلب منظم است و بدن شل می شود و حس خواب آلودگی ایجاد شده و کم کم مراحل عمیق خواب به دست می آید که گاها در طی مدت کوتاهی فرد به خواب عمیق می رود.
در مرحله ای که به حرکت سریع چشم معروف است، خواب و رویا به شکل زنده دیده می شود و همین هاست که به خاطر می ماند .
مراحل مختلف خواب در حال تبادل به هم بوده و به شکل یک سیکل رفت و برگشتی بوده و تقریبا هر ۹۰ دقیقه تکرار می شود. طبیعی است که برای ورود به خواب باید مقدماتی فراهم شود.
همانطور که گفته شد مراحل خواب در بعضی افراد به سرعت طی می شود و فرد بلافاصله به خواب عمیق فرو می رود اما ممکن است در فردی دیگر مراحل خواب به آرامی طی شود. در صورتی که فرد به خواب نرود با زور و فشار هم خواب به دست نمی آید بلکه برای ورود به مرحله خواب به زمانی نیازمندیم.
می توان با مثالی موضوع را روشن تر کرد. فرض کنید که قصد مسافرت دارید. در ایستگاه ، قطار در ساعت های متفاوت حرکت نموده و شما می توانید سوار هر قطاری که بخواهید شوید و به سفر بروید. حال اگر شما آماده سفر بوده و با ساک سفر در ایستگاه منتظر قطار باشید، با رسیدن قطار به ایستگاه شما سوار آن شده و آغاز سفر می نماید اما اگر در زمان مناسب در ایستگاه آماده نباشید قطار به ایستگاه رسیده و شما را جا می گذارد و مجبورید که با قطار بعدی سفر کنید. هر چقدر هم اگر عصبانی شوید و تلاش کنید فایده ای ندارد باید صبر کنید تا قطار بعدی برسد.
به خواب رفتن مانند سفر با همان قطار است. در صورتی که قصد خوابیدن داشته باشید خواب به سراغ شما خواهد آمد اگر در زمان مناسب در ایستگاه ( محل خواب ) آماده باشید. اما اگر در زمان مناسب در ایستگاه حضور نداشته باشید مسلما باید تا قطار بعدی صبر کنید.
موضوع مورد بحث این است که بعضی افراد زمان بندی قطار را گم کرده اند و به همین دلیل زمان طولانی در ایستگاه سر گردان می شوند. باید با برنامه ریزی درست زمان حرکت قطار را درست کرد.
بی خوابی چیست ؟
اگر بخواهیم بی خوابی یا Insomnia را تعریف کنیم باید بگوییم که بی خوابی حالتی است که در بخواب رفتن اشکال ایجاد شده و یا اینکه در تداوم خوابیدن اشکال بوجود می آید به نحوی که فرد حس خوبی از خوابیدن نداشته و صبح با کسالت ، بدون انرژی ، بی قراری و تحریک پذیری از خواب بیدار می شود .
در واقع نداشتن خواب کافی به ساعاتی که فرد به خواب می رود تعریف نمی شود. به طور معمول هر فرد به طور متوسط در هر شب نیاز به ۷-۸ ساعت خوابیدن دارد اما در بعضی افراد ساعات کمتری از خواب حس شادابی و نشاط را ایجاد می کند در حالی که در بعضی به زمان بیشتری نیاز دارند تا از خواب سیر شوند.
به طور متوسط ۶۰ میلیون امریکایی هر ساله دچار مشکل بی خوابی است. این مشکل در مردان بیشتر رخ می دهد.
بی خوابی می تواند به اشکال زیر خود را نشان دهد:
- اشکال در ورود به خواب
- بیدار شدن شبانه و اشکال در به خواب رفتن مجدد
- بیدار شدن صبح خیلی زود
- نداشتن شادابی و حس نشاط صبح هنگام موقع برخواستن از خواب
فرد دچار بی خوابی و بد خوابی در طول روز ممکن است با علایمی نظیر خستگی و بی حالی و کسالت و نداشتن انرژی و حال و حوصله ، تحریک پذیری و بی قراری و نداشتن تمرکز کافی برای انجام امور خود را نشان دهد.
دلایل بی خوابی چیست؟
برای بی خوابی می توان دلایل متعدد نام برد اما به طور کلی می توان آن را در دو گروه تقسم کرد . دلایل کوتاه مدت و دلایل طولانی مدت و مزمن.
۱) Short Term Insomnia بی خوابی گذرا و کوتاه مدت که بیشتر به دلایل:
- استرس ها نظیر تغییر شغل و یا از دست دادن آن ، مرگ عزیز و یا تغییر مکان و ….
- فاکتور های محیطی نظیر سر و صدا، نور ، دمای نامناسب که بیش از حد تحریک کننده هستند و مانع به خواب رفتن می شون
- بیماری و ناخوشی
- محل خواب به هر دلیل تغییر کرده مثلا مسافرت ، میهمانی و….
- تغییر برنامه خواب و بیداری. مثلا کشیک شبانه
- پرواز زدگی jet lag پرواز طولانی و تغییر موقعیت جغرافیایی از مکانی به مکان دیگر که اختلاف ساعت در انها زیاد است.
- عوارض جانبی داروها بخصوص داروهای که برای بیماریهای قلبی، فشار خون ، مشکلات تیرویید، رفع درد ، رفع آلرژی و سرماخوردگی استفاده می شوند می توانند به طور کوتاه مدت موجب بی خوابی شوند
۲) chronic insomnia بی خوابی مزمن . در کسی که به مدت سه شب در هفته و برای یک ماه دچار اشکالات خواب باشد تعریف می شود. در این وضعیت به مشکلات جسمی و ذهنی و مشکلات عادتی و رفتاری باید فکر کرد. شایع ترین بیماری که بی خوابی مزمن ایجاد می کند بیماری افسردگی Depression است. اما دلایل متعددی می تواند عامل بی خوابی مزمن گرددکه شامل :
- آرتریت
- نارسایی قلبی
- آستم
- بیماری کلیه
- بیماری پر کاری تیرویید
- سندرم پای بی قرار restless leg syndrome
- پارکینسون
- ایست تنفسی در خواب sleep Apnea
- نارکولپسی Narcolepsy
دلایل رفتاری و عادتی هم می تواند موجب بی خوابی مزمن شود :
- استرس های مزمن
- مصرف مقدار زیاد کافیین
- عادت به خواب نیمروز زیاد تر از معمول
- استعمال دخانیات قبل از خواب
- تغییر مداوم برنامه خواب بیداری مثل تغییر کشیک ها
دکتر ابوالقاسم ابراهیمی
