سندرم روده ی تحریک پذیر ، نشانه ها و درمان

سندرم روده ی تحریک پذیر ، نشانه ها و درمان

سندرم روده تحریک پذیر Irritable Bowel Syndrome ضایعه و بیماری است که روده ی بزرگ – کولون – را درگیر می کند. بیماری که با دردهای کولیکی و کرامپی شکم، تفخ و دفع گاز و اسهال و یبوست خود را نشان می دهد. در این مقاله قصد دارم از سندرم روده ی تحریک پذیر ، نشانه ها و درمان آن صحبت کنم.

بدون توجه به علایم و نشانه های بیماری که ناخوشایند هستند ،سندرم روده ی تحریک پذیر برخلاف بیماری های التهابی روده مانند کرون و کولیت اولسروز بر روی بافت روده اثر نامطلوب نگذاشته و خطر سرطانهای روده ی بزرگ را افزایش نمی دهد.

تنها عده ی کمی از بیماران علایم شدید و جدی دارند و باقی مردم می توانند نشانه ها را کنترل کرده و با مواظبت از رژیم غذایی و تغییر در شیوه زندگی و کم کردن استرس ها نشانه و علایم بیماری را به مقدار زیادی کنترل نمایند.

نشانه های سندرم روده ی تحریک پذیر IBS چیست؟

نشانه ها می تواند از شخصی به شخص دیگر متفاوت و متغیر باشد .اما نشانه های عمده ی ان به شرح زیر است:

-دردهای شکمی که به صورت کرامپی است. دردهای که می گیرد و فشار می دهد و بعد ول می کند

-حالت نفخ و باد کردن شکم

-دفع زیاد گاز

-اسهال یا یبوست و برخی اوقات تناوبی از اسهال و یبوست

-دفع مدفوع خلط مانند و کف کفی

برای بسیاری از مردم سندرم روده ی تحریک پذیر مشکل مزمن و طولانی مدت است و گاهی از مواقع علایم و نشانه ها شدید و وحشتناک است و برخی از مواقع بیمار بدون هیچ نشانه ای از بیماری است و گویی بیماری ناپدید شده است.

اگر چه حدود ۱-۵ درصد مردم – در آمریکا- دچار این مشکل هستند و گاهی اصلا به دکتر مراجعه نمی کنند اما اگر نشانه ها شدت پیدا کرد باید نزد پزشک مراجعه کنید.نشانه های زیر پزشک را به فکر می اندازد که تشخیص بیماری سندرم روده ی تحریک پذیر نیست و نیاز به بررسی بیشتر دارد:

خونریزی از مقعد   /   درد شکم که شدت پیدا کرده و در حال شدیدتر شدن است و بخصوص اینکه درد شب هنگام رخ دهد و بیمار را از خواب بیدار کند/ درد شکمی که با دفع بهتر نشود    /   مشکلات با کاهش وزن همراه باشد  /   آغاز بیماری و مشکلات بعد از سن ۵۰ سالگی  /  بیمار دچار آنمی – کم خونی – فقر آهن باشد

دلایل سندرم روده ی تحریک پذیر چیست ؟ 

هنوز دلایل پیدایش بیماری معلوم نیست اما فاکتورهای زیادی در بروز بیماری نقش بازی می کنند. به طور طبیعی وقتی غذا وارد معده می شود ، عضلات لایه های روده منقبض می شوند. روندی طبیعی برای به حرکت درآوردن محتویات روده ها و نزدیک کردن آنها به راست روده و آماده ی دفع کردن. اما در افراد با مشکلات روده ی تحریک پذیر این انقباض ها بیش از حد نرمال رخ می دهد. همین شدت بیش از نرمال است که موجب اسهال و دفع زیاد گاز و نفخ می شود . و البته گاهی اوقات عضلات جدار روده به شدت تنبل می شود و تمایل به حرکت ندارد. این ضعف حرکت عضلات موجب کندی در حرکت مواد دفعی و یبوست می شود.

به غیر از مشکلی که در عضله ها رخ می دهد، گاهی مواقع مشکل سیستم عصبی که به دستگاه گوارش عصب دهی می کند عامل بیماری است. به همین دلیل است که برای یک درد شکم و یا تجمع گاز در شکم شدت علایم بیش از حد توسط بیمار گزارش می شود . ضعف در برقراری ارتباط عصبی و پیامرسانی بین مغز و روده ها موجب می شود که پیام های طبیعی بیش از حد توسط مغز دریافت شده و آن را به صورت درد و روند غیر طبیعی گزارش کند. همین افزایش واکنش مغز به پیام های گوارشی می تواند درد شکم، اسهال و یا یبوست ایجاد کند.

محرک های بیماری از فردی به فرد دیگر متغیر و متفاوت است

اگر چه دلایل بروز بیماری ناشناخته است اما می دانیم که برخی تحریک کننده های بیماری وجود دارد که البته در همه مردم یکسان و یک جور واکنش نمی دهد. برخی محرک ها موجب تشدید و آغاز علایم می شود. اما نه در همه مردم! محرک های مانند :

غذا : به طور واضح و روشن نمی توان آلرژی و حساسیت های غذایی را به بیماری مربوط کرد اما بسیاری از نشانه های شدید وقتی که مواد خاصی خورده می شود بروز می یابد. در این مورد دامنه غذا وسیع است. در این مجموعه ی وسیع می توان از شکلات و ادویه های تند ، چربی و میوه ها و باقلا و لوبیا و کلم و بروکلی و شیر و نوشابه های گاز دار و نوشابه های الکلی  نام برد

استرس : بیشتر بیماران IBS متوجه می شوند که در زمان افزایش استرس ها و فشار کاری علایم و نشانه های بیماری شان شدت می گیرد. زمان های افزایش استرس مثل زمان امتحان های ترم یا در اولین هفته ی آغاز کار جدید . به این نکته ی مهم توجه کنید که در حالی که استرس علایم و نشانه ها را تشدید می دهد آن را ایجاد نمی کند.

هورمون ها : با توجه به اینکه بانوان دوبرابر بیشتر دچار بیماری سندرم روده ی تحریک پذیر ی شوند نقش هرمونها در مورد آن ارزیابی شد و تحقیقات نشان داده است که هرمونها در آن نقش دارند. بسیاری از خانم ها متوجه شده اند که نشانه های بیماری در زمان قاعدگی شدت پیدا می کند.

سایر بیماری ها : گاهی مواقع بیماری های دیگر مثلا فاز حاد اسهال عفونی یا بیماری های باکتریایی روده می تواند به صورت تحریکی اثر ماشه ای در بروز بیماری داشته باشد.

ریسک فاکتورهای سندرم روده تحریک پذیر چیست ؟

بسیاری از مردم گاهی برخی از نشانه های بیماری را بروز می دهند اما برخی ریسک فاکتور ها به شرح زیر است:

سن : بیماری سندرم روده ی تحریک پذیر بیشتر در افراد زیر ۴۵ سال بروز می کند

جنس : همانطور که گفته شد بیماری دو برابر بیشتر در زنان بروز می یابد

سابقه مثبت خانوادگی:  مطالعات نشان داده اگر یک عضو خانواده دچار بیماری است احتمال بروز بیماری در دیگران بیشتر است. سابقه مثبت فامیلی می تواند به دلیل انتقال از طریق ژن باشد  شاید هم مسایل محیطی مشترک عامل آن باشد و شاید هم ژن و هم اشتراکات محیطی هر دو عامل بروز آن است

مشکلات ذهنی : برخی مشکلات و بیماری های مرتبط با روان آدمی مانند بیماری اضطراب و پریشانی و افسردگی و اختلالات شخصیتی و سابقه ی ازار جنسی در کودکی ریسک فاکتور های بروز بیماری IBS است . در زنان برخی خشونت های که در خانه رخ می دهد عامل بروز بیماری است

تشخیص سندرم روده ی تحریک پذیر

با توجه به اینکه نشانه فیزیکی خاصی  و محکمی برای تایید و تشخیص بیماری وجود ندارد ،به همین دلیل برای تشخیص این بیماری بیشر از همه باید بیماری های دیگر را رد کنیم. در واقع با نشانه های کلینیکی و با رد کردن برخی بیماری های مشابه به تشخیص می رسیم.

به همین دلیل ممکن است پزشک شما برای انجام آزمایش سیگمویدوسکپی ، کولونوسکپی بخصوص برای افراد بالای ۵۰ سال و یا بیمارانی که علایم نامناسب شما را معرفی نماید. ممکن است پزشک نیاز به یک گرافی ساده از کولون داشته باشد و یا سی تی اسکن برای شما درخواست کند . با توجه به اینکه مشکلات عدم تحمل به لاکتوز به دلیل اختلال در تولید آنزیم لاکتاز ایجاد می شود برای تشخیص این دو ممکن است تست عدم تحمل لاکتوز توسط پزشک درخواست شود .

گاهی اوقات علایم بیماری به دلیل رشد بیش از حد باکتری در روده ایجاد می شود. بیماری خاصی که در برخی بیماران با عمل جراحی روده و یا در دیابتی ها رخ می دهد و با تست تنفسی می شود این افزایش رشد میکروب های روده را کشف کرد. همچنین بیماری سلیاک که عدم تحمل به گلوتن – پروتین گندم و جو – که علایمی شبیه به سنرم روده تحریک پذیر ایجاد می کند. در این مورد آزمایش های خونی می تواند در تشخیص کمک کننده باشد. همچنین اگر پزشک شما به بیماری سلیاک مشکوک شود برای تان درخواست آندوسکوپی نوشته تا بیوپسی از روده ها انجام شود. به طور معمول بروز علایم سندرم روده ی تحریک پذیر در بچه ها باید به سلیاک شک کرد.

 درمان سندرم روده ی تحریک پذیر

با توجه به علایم و بیماری تمرکز درمان بر روی کم کردن علایم و بهبود نشانه هاست تا فرد زندگی نرمال و خوبی را داشته باشد. در بیشتر بیماران با آموزش کنترل استرس و بهبود شیوه زندگی و تغیر در رژیم غذایی علایم بیماری کنترل می شود . اجتناب از غذا های تحریک کننده و نوشیدن مایعات کافی و خواب مناسب و ورزش به مقدار کافی بسیار کمک کننده است

اگر شدت علایم بیشتر باشد ، پزشک بر اساس نیاز درمان های دارویی نیز برای شما تجویز می کند

توصیه می کنم. از خوردن غذاهای نفاخ اجتناب کنید. نوشیدنی های گاز دار ، میوه های خام و برخی سبزی ها – بخصوص کلم بروکلی و گل کلم را از رژیم حذف کنید

برخی تحقیقات نشان داده است که در برخی بیماران با سندرم روده ی تحریک پذیر با حذف گلوتن – گندم و جو چاودار – علایم بهبود واضحی داشته است اگر چه شوهد برای این مورد کافی نیست و هنوز در مورد آن بحث وجود دارد

استفاده از پودرهای فیبر مکمل مثلا psyllium برای جلوگیری از یبوست کمک می کند.

تغیر شیوه زندگی و درمانهای خانگی

در بسیاری از افراد فقط با تغیر شیوه زندگی و شیوه خوردن غذا مشکلات بیماران برطرف می شود. طبیعی است که روشهای که در زیر گفته می شود سریع و معجزه آسا کمک نمی کنند اما به آرامی و با حوصله کمک بسیاری به بیماران خواهند کرد.

در جستجوی غذای با فیبر زیاد باشید:

برای افراد با روده ی تحریک پذیر فیبر هم می تواند یک نعمت باشد و هم می تواند نغمت باشد. اگر چه می تواند موجب کم شدن یبوست شود اما گاهی اوقات موجب نفخ و گاز در روده شود.  بهترین کار این است که کم کم مقدار فیبر را طی یک هفته اضافه کنیم. غذاهای که فیبر فراوان دارند شامل : آراد با سبوس ، میوه ها سبزی ها و باقلا.  برای برخی بیماران می توان از مکمل های غذایی فیبر استفاده کرد. ابتدا ممکن است نسبت به این داروها تحمل خوبی نداشته باشید اما اگر کم کم استفاده شود و بعد از آن مقدا زیادی آب نوشیده شود قابل تحمل و کمک کننده است

از خوردن غذاهای که برایتان مشکل درست می کند اجتناب کنید:

اگر با غذا خاصی مشکل دارید و علایم شما را تشدید می کند، راه حل خیلی ساده است، از آن استفاده نکنید. این اغذیه ممکن است شامل شکلات ، الکل ، نوشیدنی های کافیین دار مثل قهوه و کولا ، لبنیات یا از شیرین کننده های غیر شکر – مانند سوربیتول – باشد.  غذا های مثل کلم و بروکلی و غذا های چرب لوبیا و هم می تواند از آن دسته غذاهایی باشد که شما را اذیت می کند. ادامس و جویدنی ها هم همین مشکل را برای شما اگر ایجاد کند دیگر ادامس نجوید

در غذا خوردن منظم باشید:

وعده های غذایی را حذف نکنید و تلاش کنید که در زمانهای منظم و سر ساعت غذا بخورید . این عمل موجب نظم در عملکرد روده ها می شود. اگر اسهال دارید تلاش کنید که تعداد دفعات غذا خوردن را زیاد کنید اما حجم و مقدار آن را کم نمایید. اما اگر جز بیماران یبوستی هستید مقدار حجم غذا – بیشتر از نوع فیبر دار – را زیاد کنید

در مصرف لبنیات دقت کنید:

اگر جزء آن دسته از آدمهای هستید که عدم تحمل به لاکتور دارید بهتر است از ماست به جای شیر استفاده کنید. البته اگر از مقدار کم شیر و با همراهی دیگر غذا باشد می توانید از منافع شیر بدون آزار رساندن لاکتور بهره ببرید. اما در برخی بیماران مجبور هستیم اساسا مصرف شیر را قطع کنیم. اگر از این گروه بیماران هستید مواظب دریافت پروتین ، کلسیم و ویتامین B از منابع دیگر باشید.

به اندازه ی کافی مایع بنوشید:

هر روز مقدار زیادی از مایعات نبوشید. آب انتخاب اول و بهترین انتخاب است. الکل و قهو به خاطر داشان کافیین مشکل اسهال را تشدید می کتد و وضع را خراب تر می نماید . همینطرو نوشیدن مایعات کاز دار از آن هم بپرهیزید

منظم ورزش کنید:

ورش استرس و افسردگی را کم می کند و انقبا های طبیعی و نرمان در روده ها ایجاد می کند که موجب می شود دفع خوب و راحت و بی دردسری داشته باشید. اگر شما بدون فعالیت بوده اید ، تلاش کنید ذره ذره و آرام آرام فعالیت های بدنی انجام داده و آن را افزایش دهید. اگر مشلات خاصی دارید که ورزش را برای شما سخت می کند با پزشک خود مشورت نماید و از او راه حل بخواهید

استفاده از داروهای ضد اسهال و ضد یبوست را با احتیاط زیاد و با مشورت پزشک خود انجام دهید. اما استفاده از داروهای پودر فیبر دارد – مانند پسیلیوم – کمک کننده است

درمانهای جایگزین

روشهای زیر که روشهای درمان غیر مرسوم و به عنوان درمان های جایگزین است در برخی بیماران کمک کننده است. اگر چه هر کدام از این درمانگران ممکن است اثرات معجزه آسایی را در درمان با روش های خود اعلام نمایید اما فقط می توان گفت این روشهای درمان جایگزین هم می تواند به بیماران کمک کند

طب سوزنی: بخی تحقیقات این روش درمان موثری را نشان داده است

گیاهان دارویی : نعنا یک ضد اسپاسم طبیعی است و در کم کردن علایم کمک می کند. اگر چه استفاده دراز مدت دم نوش یا قرص نعنا ممکن است ترش کردن سر دل را زیاد کند. اما باید بدانید که قبل از مصرف هر نوع دمنوش گیاهی باید با پزشک خود مشورت نمایید

هیپنوتیزم: القاء هیپنوتیزمی می تواند دردهای شکم و نقخ را کم کند . در این روش هیپنوتیزور القاء های آرامش بخش و ریلاکس کننده می دهد و می تواند در کم کردن مشکلات گوارش کمک کند

پروبیوتیک ها : استفاده از باکتری های خوب در دستگاه گوارش می تواند کمک کننده باشد. این باکتری های خوب را با برخی مواد غذایی مثلا ماست به دستگاه گوارش می رسانند. برخی تحقیقات انجام شده نشان می دهد که برخی علایم مثل درد شکمی و نفخ و اسهال با پربیوتیک ها کاهش پیدا کرده اما برای نهایی شدن این امر هنوز  تحقیقات زیادی لازم است

یوگا و مدیتیشن: روشهای آرامش بخش و کاهنده استرس می تواند در بیماران کمک کنده باشد

دکتر ابوالقاسم ابراهیمی