زانو بزرگترین مفصل بدن
زانو بزرگترین مفصل بدن و در عین حال آسیب پذیرترین آنهاست. مفصلی که با لیگامانها و عضلات و کپسول و غضروف های مفصلی نگهداری می شود. و دارای دو نوع حرکت است. ۱) حرکات لولایی که بصورت خم و باز شدن خود را نشان می دهد و ۲) زانو تا حدودی می تواند حرکات چرخشی حول محور طولی داشته باشد. بیش از هر مفصل دیگری در بدن مفصل زانو مستعد آسیب است. دلیل آن نیروهای زیادی است که این مفصل باید تحمل کند. در حین راه رفتن نیرویی معادل ۱٫۵ برابر وزن بدن به زانو وارد می شود. در حین بالا رفتن از پله ۴-۳ برابر و در حین چمباتمه زددن یا دو زانو نشستن این مقدار به ۸ برابر وزن بدن افزایش میابد.
سه استخوان کنار هم قرار گرفته اند تا مفصل زانو را درست کنند. این سه قسمت ۱) از بالا قسمت پایینی استخوان ران و ۲) در پایین ، قسمت بالایی استخوان درشت نی Tibia و ۳) در جلوی انتهای استخوان ران استخوانی دیگری است به نام کشکک یا پاتلا Patella . این سه استخوان دو مفصل درست می کند که یکی مفصل تیبیوفمورال Tibiofemoral joint است که از قرار گرفتن استخوان درشت نی و ران درست می شود و دیگری مفصل پاتلوفمورال Patellofemoral joint که از قرار گرفتن استخوان کشکک و ران درست می شود .
وقتی می گوییم مفصل زانو منظور همان مفصل تیبیو فمورال است . انتهایی پایینی استخوان ران یا فمور Femur بزرگ و پهن شده و بصورت دو نیمکره درآمده که در کنار یکدیگر قرار گرفته اند و به هر کدام از آنها کندیل Condyle می گویند. پس انتهای پایینی یا تحتانی استخوان ران دو کندیل داخلی یا مدیال Medial Condyle و خارجی یا لترال Lateral Condyle دارد. انحنای کندیل ها در قسمت عقب کمتر از جلو است و این شکل خاص موجب میشود تا لیگامان های جانبی یا کلترال زانو در حالت فلکشن یا خم، کمی شل تر شده و اجازه دهند تا در این وضعیت ساق تا حدودی حول محور طولی خود چرخش داشته باشد .
عضلات مفصل زانو
برای حرکت مفضل زانو دو گروه عضله نقش دارند عضلات خم کننده – فلکسور – و عضلات صاف کننده یا اکستانسور . از گروه خم کننده سه عضله که با همدیگر به نام همسترینگ معروف هستند (سمی تندینوسوس ، سمی ممبرانوسوس ، بای سپس فموریس ) و چهار عضله دیگر (سارتوریوس، گراسیلیس ، پوپلیتئوس، گاستروکنمیوس) این ها کار خم کردن زانو را به عهده دارند.
عضله های صاف کننده در جلوی ران قرار دارند و چهار عضله که با نام چهارسر رانی یا کوادری سپس معروف هستند (رکتوس فموریس، واستوس مدیالیس، واستوس لترالیس، واستوس اینترمدیوس )
در زانو به چیز دیگری هم بر می خوریم که به بورس معروف است. بورس ها کیسه های بافتی نازکی هستند که لایه ای از سلول های سینوویال سطح داخلی آنها را فرش کرده است. این کیسه ها شبیه یک کیسه نازک پلاستیکی (کیسه فریزر) هستند که در آنها بسته بوده و مقدار کمی مایع لغزنده در درون آن وجود دارد. در این حال دو سطح رویی و زیرین آن مانند دو سطح کیسه پلاستیکی میتوانند به راحتی روی هم بلغزند و بدین ترتیب اجازه میدهند تا بافت هایی که در دو طرف این کیسه قرار دارند بتوانند به راحتی روی هم حرکت کنند.
در واقع بورس ها کیسه های مجازی هستند که از دو لایه پهن تشکیل شده اند که در بین آنها کمی مایع سینوویال قرار دارد. این کیسه ها در مناطقی از اطراف زانو قرار گرفته اند که در آن مناطق بافت ها باید روی یکدیگر حرکت کنند. پس برای تسهیل این حرکت بین دو بافت متحرک یک بورس قرار میگیرد.
لیگامان های مفصل زانو
مفصل زانو به وسیله یک کپسول مفصلی و غشاء سینویال که حاوی مایع سینویال است و یک سری لیگامان ( رباط) احاطه شده است. مایع سینویال موجب کم شدن اصطکاک در حرکت می شود و علاوه بر آن در تغذیه غضروف ها هم نقش دارد. لیگامانهای زاتو نوارهای محکم بافتی هستند که انتهای استخوانها را به هم متصل می کنند. دو رباط مهم در هر طرف زانو هست که لیگامان جانبی داخلی ( Medial Collateral Ligament) و لیگامان جانبی خارجی ( Lateral Collateral Ligament) نام دارند و دو رباط هم در داخل مفصل بین استخوان ران و درشت نی هست که به لیگامان متقاطع قدامی ( Anterior Cruciate Ligament) و لیگامان متقاطع خلفی ( Posterior Cruciate Ligament) معروف هستند. برخی موارد به جای به کار بردن متقاطع از کلمه صلیبی استفاده می کنند.
رباط‌های کولترال داخلی و خارجی، مانع از حرکت بیش از حد زانو به طرفین می شوند. رباط‌های صلیبی قدامی و خلفی، حرکت جلو به عقب زانو را مهار می کنند. رباط صلیبی قدامی مانع از لغزیدن بیش از حد درشت نی، روی استخوان ران به سمت جلو می شود. رباط صلیبی خلفی مانع از حرکت بیش از حد درشت نی، روی استخوان ران به سمت عقب می شود. این دو رباط همراه با هم مهم‌ترین رباط هایی هستند که پایداری زانو را حفظ می کنند.
در مفصل زانو دو بافت اختصاصی دیگر هست که به منیسک معروف است. باقتی که مانند ضربه گیر عمل کرده و نیروی وارده از طرف بدن را به سطح بزرکتری منتقل می کند و در پایدار نگهداشتن زانو به لیگامانهای دیگر کمک می کند یک توپ را تصور کنید که روی یک سطح صاف قرار گرفته است. این توپ انتهای استخوان ران است و آن سطح صاف سر استخوان درشت نی. منیسک‌ها در واقع به دور انتهای گرد استخوان ران می پیچند و فضای میان آن و کف استخوان درشت نی را پُر می کنند. منیسک‌ها با این ساختار، به توزیع وزن استخوان ران روی استخوان درشت نی هم کمک می کنند. اگر منیسک‌ها وجود نداشتند، هر وزنی که روی استخوان ران وارد می شد، روی یک نقطه از استخوان درشت نی منتقل می شد. اما با وجود این منیسک ها، وزن روی تمام سطح کفه بالایی استخوان درشت نی توزیع می شود.
دو منیسک خارجیLateral Meniscus و داخلی Medial Meniscus داریم در آسیب های ورزشی این منیسک ها اگر پاره شوند علایم خاص خود ایجاد می کنند و مانع ادامه فعالیت وزرشی او می شوند
دکتر ابوالقاسم ابراهیمی
مطالعه بیشتر :
درد زانو آسیبی آزار دهنده ورزش های مناسب زانو
