کبد چرب  Disease Fatty Liver چیست ؟

تجمع چربی در کبد موجب بیماری کبد چرب می شود به نحوی که تقریبا پنج درصد از سلولهای کبدی با چربی جایگزین می گردد. مجموعه ای از عوامل موجب رسوب مزمن چربی در کبد شده و التهاب و نارسایی آن را ایجاد می کند . کبد چرب به دو نوع الکلی و غیر الکلی تقسیم می شود.
بیش از ۱۵ میلیون نفر در  آمریکا سوء  مصرف الکل دارند که ۹۰ تا ۱۰۰ درصد آنها به کبد چرب دچار می شوند. مصرف متوسط و زیاد الکل در طولانی مدت و یا مصرف زیاد آن در کوتاه مدت ، کبد را دچار این عارضه می کند. مشکلات ژنتیک و مسائل وراثتی می تواند در این راه اثر گذار باشد به نوعی که در نژاد آسیایی و در خانم ها کبد چرب الکلی بیشتر دیده می شود.  همچنین بیماریهای مثل هپاتیت C و زیاد بودن آهن بدن و چاقی و رژیم غذایی در کبد چرب الکلی موثر است .

اما در حال حاضر کبد چرب غیر الکلی Nonalcoholic Fatty Liver Disease یا NAFLD یکی از شایع ترین دلایل بیماری مزمن کبدی در آمریکاست. اگر چه شبیه به بیماری کبد چرب در الکلی هاست اما بیمارانش یا الکل کمی مصرف می کنند و یا اصلا الکلی نیستند . در این حالت تجمع چربی در کبد دیده می شود اما حضور التهاب و اشکالات کبدی در آن ممکن است بروز نکند که در صورت عدم درمان مناسب و بی توجهی و در درازمدت با پیشرفت بیماری و با حضور التهاب  در کبد بیماری به سمت حالت دیگر یعنی nonalcoholic steatohepatisis یا NASH پیشرفت می کند .این حالت می تواند به تخریب دایمی کبد منجر شده و با ایجاد اسکار در کبد به بیماری های جدی تری مثل نارسایی کبد و سرطان کبد تبدیل شود . nonalcoholic steatohepatisis دلیل اصلی سیروز کبدی است.

هر دوی  NAFLD و NASH شایع بوده و حدود ۲۰% بالغین به آن مبتلا هستند و همچنین بیش از ۶ میلیون کودک به آن مبتلایند ،بخصوص کودکان آسیایی و  اسپانیولی.

تحقیقات جدید نشان داده که NAFLD شیوع بیماری قلبی را در کودکان با اضافه وزن، بیشتر می کند.

دلایل کبد چرب غیر الکلی

دلایل بروز بیماری کبد چرب غیر الکلی چندان روشن نیست . در بعضی موارد ریسک فاکتور های دیده شده اما در برخی موارد بدون حضور هیچ ریسک فاکتوری فرد به آن مبتلا شده است. در هر حالت سابقه ی  فامیلی کبد چرب بسیار مهم است در افراد میان سال و با اضافه وزن بیشتر خود را نشان می دهد. این بیماران معمولا کلسترول و تری گلیسرید بالا دارند . در بیماران دیابتی و یا افراد مستعد به دیابت که در واقع به مقاومت انسولین معروف است (insulin resistance) بیشتر دیده می شود.

شیوع کبد چرب غیر الکلی با افزایش سن روند افزایشی دارد. شیوع آن در مردان بیش از خانم هاست اما با افزایش سن میزان شیوع زنان و مردان برابر می شود این افزایش به گونه ای ادامه می یابد که در زمان یائسگی میزان شیوع در خانم ها حتی بیشتر هم می شود.

امکان بروز کبد چرب غیر الکلی با افزایش وزن رابطه ی  مستقیم دارد و با توجه به افزایش چاقی در جوامع صنعتی امروزه شیوع آن افزایش چشمگیری داشته است

عواملی دیگری نظیرجراحی بای پاس روده،  بیماری هپاتیت های ویروسی ، بیماریهای کبدی اتو ایمیون و یا ارثی ، بعضی توکسین ها و مواد شیمیایی و آفت کش ها در بروز آن موثر شناخته شده اند.  بعضی بیماری ها مثل بیماری ویلسون از عوامل شناخته شده ی  آن هستند.

در بیمارانی که طولانی مدت از طریق لوله های روده ای تغذیه می شوند ( به دلیل جراحی ) احتمال بروز کید چرب دیده شده. همجنین در بیماران با سوء تغذیه  و یا افرادی که مشتاق به کاهش وزن ناگهانی و سریع هستند و از روش های کاهش وزن سریع استفاده می کنند علایم کبد چرب دیده می شود

استفاده بعضی از داروها نظیر استروژن های سنتتیک ، کورتون ها ، آسپرین ، بعضی داروهای ضد سرطان ، ویتامین A در بروز آن نقش دارند.

در بعضی تحقیقات افزایش رشد باکتری ها در روده ی کوچک و یا تغییرات باکتری های روده ای در بروز کبد چرب بدون مصرف الکل نقش داشته اند و بعضی تحقیقات نشان داده اند این تغیر فلور باکتریای روده می تواند علت تبدیل شدن NAFLD  به  NASH شود.

کبد جرب حاد به دلیل بارداری

به صورت نادری کبد چرب در بارداری رخ می دهد که خطری برای جان مادر و جنین خواهد بود . این حالت نادر می تواند به شکل نارسایی کبد و کلیه ها و خونریزی و عفونت شدید خود را نشان دهد . هر چند دلایل آن شناخته شده نیست اما احتمالا تغییرات هرمونی در آن نقش بازی می کنند و در هر حالت خاتمه دادن بارداری و زایمان مادر باید به سرعت انجام شود. با ختم بارداری و مراقبت ویژه ، کبد به حالت نرمال بازخواهد گشت

نشانه های بیماری کبد چرب

باید به این نکته بسیار مهم توجه داشت که با فعالیت فقط ۲۰ درصد از کبد باز هم فعالیت بیوزیستی کبد مختل نمی شود و فقط زمانی علایم نارسایی در مشکلات کبدی ظهور پیدا می کند که  بیش از ۸۰ درصد بافت کبد آسیب دیده و یا بافت چربی جایگزین آن شده باشد به همین دلیل کبد چرب معمولا خاموش است و بخصوص در آغاز بیماری علایمی به همراه ندارد  و به طور اتفاقی و به دلایلی دیگر کشف می شود.  اما با پیشرفت بیماری  که معمولا چند سال و یا چند دهه طول می کشد علایم واضحی دیده می شود .  علایمی مثل :

خستگی ، کاهش وزن و یا کاهش اشتهاء ، ضعف ، تهوع ، و اشکالات ذهنی مثل اغتشاش ذهن – اختلال در قضاوت – اختلال در تمرکز

از دیگر علام می تواند درد در قسمت میانه شکم و یا قسمت ربع بالای سمت راست شکم باشد ، بزرگی کبد در لمس و معاینه شکمی ، تغیر رنگ تیره و تکه تکه پوست بخصوص در ناحیه گردن و زیر بغل می تواند از علایم دیگر باشد

با پیشرفت بیماری و اشکال در عملکرد کبد علایم مشکلات کبدی بیشتر شده و علایمی نظیر احتباس آب و کم شدن مقدار عضله ، خونریزی داخلی و یرقان ( چشم و یا پوست زرد) و نارسایی کبد دیده می شود.

تشخیص کبد چرب

معمولا تشخیص به طور اتفاقی و در انجام آزمایش روتین و چک آپ کشف می شود.  بالا بودن آزمایش کبدی ALT & AST  می تواند نشانه ی آن باشد. همچنین با توجه به  معاینه ی بیمار و یا بررسی سابقه ی بیماری ،اگر پزشک در خواست سونو گرافی کند نشانه های اضافه شدن اکوی کبد و  بزرگی مختصر کبد  دیده می شود .همچنین در CT scan  و همچنین MRI نشانه های بیماری را می توان دید.
اما تنها راه تایید تشخیص بیماری با نمونه برداری از کبد صورت می گیرد . نمونه برداری با سوزنی باریک انجام می شود که از طریق پوست وارد شده و به کبد می رسد و به Needle Biopsy  معروف است. این روش برای رد کردن مشکلات دیگر کبدی کاربرد دارد. در نمونه های برداشته شده در جستجوی نشانه های میکروسکوپی از تجمع جربی و التهاب و نشانه های تخریب سلولی می گردیم. اگر تجمع چربی بدون التهاب و تخریب کبدی باشد آنگاه پزشک کبد چرب ساده را به عنوان تشخیص به بیمار اعلام می کند.

درمان کبد چرب

تا کنون درمان مشخصی برای کبد چرب وجود ندارد هر چند درمان عوامل  ضمینه ای آن مثل دیابت از اهمیت زیادی برخوردار است. همچنین  قطع مصرف الکل در کبد چرب الکلی اهیمت زیادی دارد. درمان چاقی و رژیم غذای مناسب و همچنین قطع و یا تغیر داروهای نامناسب دارای اهمیت زیادی است که مسلما توسط پزشک انجام می شود.
در درمان و کنترل بیماری نکات مهم تغیر استیل زندگی است به نکات زیر توجه کنید.

•    وزن خود را کاهش دهید. نکته ی بسیار مهم این است که نباید بیش از ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ گرم در هفته وزن کم کرد. با کم کردن کالری مصرفی و افزایش فعالیت ورزشی وزن را کنترل کنید . اگر تجربه ی ناموفقی در کنترل وزن داشته اید با پزشک خود مشورت نمایید. تحقیقات نشان داده است که با کاهش حداقل ۹% از وزن طی چند ماه اثرات بازگشت از NASH مشاهده می شود هر چند با کاهش وزن با مقدار کمتری هم روند بهبود در کبد و بازسازی آن آغاز می شود

•    رعایت رژیم غذایی به نحوی که از مصرف مواد غذایی و نوشیدنی های با کربوهیدرات غنی شده و موادی غذای با اندکس گلایسمیک بالا اجتناب گردد. مواد غذایی نظیر ماکارونی ، نان باگت ، برنج ، سیب زمینی و نوشیدنی های انرژی زایی که بین ورزشکاران شایع است باید از رژیم غذایی حذف شود

•    فعالیت خود را افزایش دهید. باید حداقل ۳۰ دقیقه در روز – ترجیحا همه روزه- فعالیت کرد. فعالیت های ورزشی ایروبیک نظیر پیاده روی ، دویدن ، طناب زدن ، شنا و …. بسیار مفید هستند.  در تحقیقات دیده شده که بیماران کبد چربی که مرتب ورزش می کنند حتی اگر کاهش وزن همراه آن نداشته باشند در کنترل کبد چرب موفق بوده اند.

•    بیماری دیابت به دقت کنترل شود و داروهای کنترل کننده آن به طور منظم مصرف شود.

•    کنترل کلسترول و تری گلیسرید با دقت انجام شود و رژیم غذایی مربوطه رعایت شود و در صورتی که پزشک معالج برای کنترل جربی خون دارو تجویز نموده است داروها به درستی استفاده شود.

•    بعضی معتقدند که استفاده از آنتی اکسیدان ها نظیر ویتامین E می تواند در کنترل بیماری مفید باشد اما در تحقیقات انجام شده ،شواهدی دال بر موثر بودن آن به دست نیامده است، هر چند هنوز توسط برخی متخصصین و اساتید و محققین به عنوان داروی مفید استفاده می شود . استفاده از مواد غذایی حاوی آنتی اکسیدان به شرط رعایت اعتدال مفید است.

•    از مصرف سرخ کردنی و غذاهای چرب خودداری شود . در رژیم غذایی باید رعایت مصرف مقدار چربی و پروتین و کربوهیدرات صورت گیرد. استفاده از سبزی جات و میوه ها در رژیم غذایی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
•   علاوه بر موارد بالا بعضی متخصصین از یک پروتکل درمانی که شامل سه داروئی متفورمین ، ویتامین E و Algomed است درکنترل کبد چرب غیرالکلی استفاده می کنند.  •   با توجه به تغییرات باکتریایی در روده استفاده از Probiotic ها در برخی تحقیقات اثرات مثبتی در درمان داشته است.

نکته ی مهم در بیماری های و داروهای شیمیایی استفاده آن طبق نظر پزشک و با تجویز ایشان انجام شود. توضیحاتی که در اینجا داده می شود فقط جهت آگاهی است و ارزش تجویزی ندارد.

دکتر ابوالقاسم ابراهیمی

منابع : منابع طب داخلی ، و گوارش

برای مطالعه ی بیشتر مطالب زیر پیشنهاد می شود :

چاقی بلای قرن ما .
سالمترین غذاهای زمین .
طناب زدن بهترین روش برای تناسب اندام و لاغری .
راه های مهم برای داشتن تناسب اندام.
بامیه و کنترل دیابت.
چای سبز و کاهش وزن و قدرت شفابخش آن .
آیا ورزش طولانی مدت و شدید برای قلب مفید .
شاخص توده بدنی یا BMI و چاقی لاغری .