دانستنی در مورد نقرس ، آرتریت نقرسی
اگر بخواهیم به طور کلی دانستنی های در مورد نقرس و آرتریت نقرسی بنویسم به طور خلاصه می شود مطالب پایین را بیان کرد:
نقرس یک آرتریت است که بعلت التهاب – معمولا – یک مفصل به صورت ناگهانی ایجاد می شود. علت پیدایش نقرس، رسوب کریستال های اسید اوریک در مفصل است. علایم نقرس می تواند از تورم و قرمزی مفصل همراه با درد در مفصل بعلاوه گرمی در محل مفصل بیمار باشد.
قابل اعتماد ترین متد برای تشخیص نقرس دیدن مایع مفصل مبتلا در زیر میکروسکوپ و تماشای کریستالهای اسید اوریک در زیر میکروسکوپ است .
نقرسی که درمان نشود می تواند آسیب های جبران ناپذیر در مفصل و کلیه ی بیمار ایجاد کند.
برخی مسایل می تواند آتش نقرس را ناگهانی شعله ور نماید. موضوعاتی مثل جراحی، کم آبی ، نوشیدن نوشابه های با فروکتوز فراوان و یا شربت های ذرت یا آبجو و لیکور ، مصرف گوشت قرمز و غذاهای دریایی.
ممکن است گیلاس در پیشگیری از نقرس مفید باشد
اما مفصل تر و کامل تر هم می شود در مورد نقرس صحبت کرد:
نقرس چیست ؟
نقرس یک بیماری مفصلی است که به صورت ناگهانی مفصل، دچار التهاب می شود . معمولا یک مفصل گرفتار می شود. البته در نقرس شدید ممکن است چند مفصل همزمان گرفتار باشد که این حالت خاص به نقرس چند مفصلی معروف است
دلایل نقرس چیست؟
نقرس یا آرتریت نقرسی به علت افزایش اسید اوریک خون و انباشته شدن آن به صورت کریستال در بافتهای بدن ایجاد می شود. کریستال اسید اوریک انباشته شده در مفصل موجب التهاب مفصل می شود که درد ایجاد می کند. علایم دیگر التهاب شامل قرمزی و تورم و گرمی هم همراه درد وجود دارد.
به طور معمول اسید اوریک به علت شکسته شدن پروتین های خاص که به «پورین » معروف هستند، در بدن ایجاد می شود . دلایلی که موجب بالا رفتن اسید اوریک در بدن (هیپر اوریسمی) می شوند، شامل مصرف زیاد پروتین های پورین دار ، چاقی ، مسایل ژنتیکی ، داروهای مصرفی خاص مانند دیورتیک ها ، بیماریهای مزمن اختلال عملکرد کلیه است.
به طور نرمال سطح اسید اوریک سرم بین ۲٫۸-۶٫۳ میلیگرم درصد است، البته تفاوتی جزئی بین زنان و مردان در این مقدار وجود دارد.
نکته ی قابل توجه این است که نقرس در صورتی بروز می کند که اسید اوریک به صورت کریستال در مفصل رسوب کند. اگر به هر دلیل اسید اوریک خون بالا باشد و بیمار دچار دچار هیپراوریسمی باشد اما کریستال اسید اوریک در مفصل رسوب نکرده باشد فرد به آرتریت نقرس مبتلا نیست اما مستعد بروز آن است.
متابولیسم اسید اوریک
پورین ها در سلولهای بدن فعالیت مهمی دارند و درواقع پیش نیازهای تولید DNA ,RNA هستند. باز پورین دو حلقه ای شامل آدنوزین و گوانوزین هستند که در مسیر تجزیه و متابولیسم با آنزیم گزانتین اکسیداز در انتها به اسید اوریک تبدیل می شود. در برخی از حیوانات – برخی میمونها- اسید اوریک با آنزم اوریکاز تجزیه می شود اما انسان قادر به تجزیه اسید اوریک نیست.
افزایش تولید اسید اوریک ممکن است به خاطر متابولیسم پورین ها است مثلا در برخی بیماری های خونی مثل لنفوم سلولهای سرطانی پورین زیاد تولید می کنند که حاصل متابولیسم ان، اسید اوریک زیاد است.
اسید اوریک از طریق گردش خون به کلیه ها رسیده و بیش از هفتاد و پنج درصد آن از طریق توبولهای کلیه دفع شده و از طریق ادرار از بدن خارج می شود .
در نتیجه به دو دلیل عمده هیپر اوریسمی ایجاد می شود:
اول اینکه مقدار اسید اوریک تولیدی بیشتر شود که خود شامل الف ) مصرف زیاد مواد غذایی پورین دار مانند گوشت و غذاهای دریایی و جو ….
ب ) تولید اسید اوریک به خاطر شکسته شدن بیش از حد سلولها ، در بیماریهای بدخیم و شیمی درمانی این اتفاق می افتد
دوم اینکه مقدار اسید اوریک تولید شده الف) به خوبی دفع نمی شود یا
ب) به دلیل مشکلات خاص و بیماریها ، مقدار اسید اوریک دفع شده بازجذب می شود .
ریسک فاکتورهای نقرس چیست؟
ممکن است یک نفر هیپراوریسمی داشته باشد اما دچار آرتریت نقرسی نشده باشد. ریسک فاکتور های برای نقرس وجود دارد. اما بیشتر از همه بعد از جراحی ، ضربه و آسیب های تروماتیک و کم آبی -دهیدریشن- علایم نقرس بروز می کند. برخی داروها نظیر قرص های ادرار آور -دیورتیک- که برای درمان فشار خون بالا کاربرد دارد موجب بالا رفتن سطح اسید اوریک گردش خون شده و ریسک نقرس را بالا می برد.
به صورت تعجب آوری استفاده از داروهای که مقدار اسید اوریک گردش خون را کم می کند -آلوپورینول- می تواند موجب شعله ور شدن حمله های نقرسی شوند . علتش این است که هر عاملی که موجب بالا رفتن یا کاهش اسید اوریک شود می تواند عامل تحریکی برای ایجاد کریستال های اسید اوریک و رسوب آن در مفصل شود . مصرف آسپرین با دوز پایین می تواند فرد را به حملات آرتریت نقرسی مستعد کند. در برخی موارد درمان برخی کانسر ها موجب بروز حملات نقرسی می شود به این دلیل که وقتی سلولهای کانسری را درمان می کنیم و از بین می بریم مقدار زیادی اسید اوریک وارد گردش خون می شود. در افراد دچار آرتریت دژنراتیو -آرتروز- مفصل برای بروز حملات نفرسی استعداد بیشتری دارد
علایم آرتریت نقرسی چیست؟
نشانه های مهم و قابل تامل در نقرس که به تشحیص کمک می کند
- درد ناگهانی در مفصل
- تورم در مفصل
- مفصل درگیر گرم و قرمز است
این نشانه ها معمولا یک مفصل را درگیر می کند . درد معمولا شدید است و به مقدار شدت التهاب بستگی دارد . مفصل درگیر به لمس بسیار حساس است و بیمار اصلا تمایلی به لمس کردن ، پوشیدن کفش ندارد. گاهی با پوشیدن سرپایی های منزل دچار درد شدید می شود . مفصل درگیر متورم می شود.
نقرس بیشتر از همه مفاصل اندام تحتانی را درگیر می کند و به طور کلاسیک انگشت شست پا بیشتر از همه درگیر می شود . اما ممکن است نقرس مفاصل پا، مچ پا ، آرنج ، مچ دست و انگشتان دست را گرفتار کند. اگر بیماری نقرس شدید باشد یا طولانی مدت فرد را مبتلا کرده باشد ممکن است چند مفصل گرفتار نقرس شوند و همزمان چند مفصل گرفتار آرتریت نقرسی شده باشند.
یکی دیگر از نشانه های نقرس وجود tophi است. توفوس یک توده سفت اسید اوریک است که در زیر پوست رسوب کرده است. توفی های نقرسی می تواند در جاهای مختلف دیده شود اما به طور معمول در آرنج، قسمت غضروفی بالای لاله ی گوش بروز می کند. البته می تواند در پوست سطح بافی مفاصل هم دیده شود. بروز توفی ها نشانه ی این است که مقدار اسید اوریک خون خیلی بالاست. به این معنی که سطح اسید اوریک خون برای سالها بالا بوده است . حضور و بروز توفوس در بدن نشان می دهد که درمان کنترل اسید اوریک باید انجام گیرد.
نقرسی که به مدت طولانی بدون درمان باشد موجب آسیب های جدی مفصلی می شود . یکی از مشکلات رسوب کریستال اسید اوریک در بافت ها می تواند سنگهای کلیوی باشد.
چگونه نقرس را تشخیص دهیم
قابل اعتمادترین شیوه تشخیص نقرس این است که مقداری از مایع مفصلی توسط متخصص و در شرایط استریل بیرون کشیده شود (به این عمل آرتروسنتز گفته می شود) و این مایع زیر میکروسکوپ ارزیابی شود. با دیدن کریستال های اسید اوریک در زیر میکروسکوپ تشخیص مسجل می شود. بیماریهای دیگری هستند که می توانند نشانه های مشابه ای ایجاد نمایند که شیوه ی درمانی متفاوتی دارند. بیماری مثل شبه نقرس که به دلیل رسوب کریستال کلسیم پیروفسفات ایجاد می شود و یا بیماری آرتریت سپتیک یا عفونت مفصل از موارد تشخیص افتراقی نقرس است .
چه زمانی باید نقرس را درمان کرد
هر فردی که دچار حملات نقرسی در مفصل شود باید به او توصیه کرد که محدودیت و پرهیز غذایی داشته باشد و همچنین توصیه می شود که شیوه زندگی یا همان لایف استایل را عوض کند. اما در حالتی که ۱) تعداد حملات نقرسی افزایش پیدا کند یا ۲) سنگ اسید اوریکی در کلیه تولید شود یا ۳) دلایلی بر تخریب بافت به دلیل نقرس به دست بیاید – با اشعه ایکس- یا ۴) اگر توفی های نقرسی در بیمار دیده شود ، اجبارا باید درمان دارویی برای بیمار آغاز شود .
داروهای که مقدار کل اسید اوریک خون را کاهش می دهند داروهای مناسبی هستند. هدف درمانی این است که مقدار اسید اوریک را کمتر از ۶ میلی گرم در دسی لیتر برسانیم. اما به خاطر اینکه هر گونه دست کاری در کم کردن یا زیاد کردن اسید اوریک می تواند حمله های نقرسی ایجاد کند در شش ماه ابتدایی درمان معمولا از داروهای پیشگیری کننده حمله های نقرسی استفاده می شود .
رژیم های غذایی در نقرس
در حمله های حاد نقرس می توان از داروهای ضد التهاب غیر استروییدی استفاده کرد اما علاوه بر داروهای که در داروخانه پیدا می شود می توان برای درمان هیپراوریسمی و کنترل اسید اوریک در فاصله ی بین حمله های نقرسی از شیوه های دیگر و درمانهای خانگی استفاده کرد که می توانید آن را در این مقاله مطالعه کنید (مقاله )
در نقرس چه موادی را باید از رژیم غذایی خود حذف کنیم؟
همانطور که گفته شد اسید اوریک حاصل متابولیسم بازهای پورین است در نتیجه در افراد دچار افزایش اسید اوریک باید مصرف مواد غذایی حاوی پورین را محدود کنیم. مسلم است حذف کامل پورین از رژیم غذایی غیر ممکن است ، چون پورین جزء لاینفک بسیاری از مواد عذایی سالم است . در بیمار هیپراوریسمی باید اصول بهداشتی ،تغذیه ای زیر رعایت شود:
- نقرس با چاقی مربوط است و کاهش وزن به صورت واضحی می تواند در درمان نقرس موثر باشد در نتیجه از رژیم کم کالری برای کاهش وزن استفاده کنید.
- رژیمی که چربی اشباع آن کم باشد و همچنین رژیمی که به جای کربوهیدرات ساده (شکر و نان و سیب زمینی) حاوی کربوهیدرات پیچیده باشد (مانند سبزی و گندم کامل ) بهتر می تواند اسید اوریک خون را کاهش دهد.
- مصرف مواد غذایی دریایی ( ماهی ، میگو، صدف …) و گوشت قرمز را به طور قابل توجه ای کم کنید. همچنین غذاهای نظیر کله پاچه و جگر و دنبلان هم حاوی مقدار زیادی پورین هستند که باید بیمار از خوردن آنها اجتناب کند
- رژیم غذایی کم چربی در کنترل نقرس مفید است .
- نوشیدن آبجو و لیکور احتمال خطر بروز حملات نقرسی را زیاد می کند اما نوشیدن شراب خطر بروز حملات زیاد نمی کند
- در یک مطالعه استفاد از گیلاس تازه حدود ۳۵% احتمال حملات نقرسی را کاهش داده است. بعضی اعتقاد دارند نوشیدن آب گیلاس سیاه همان اثر را دارد اما هنوز تحقیقاتی در مورد آن صورت نگرفته است
- نوشیدنی های شیرین که با شکر و یا فروکتوز و شربت های ذرت ساخته شده اند می تواند احتمال بروز نقرس را زیاد کند
چه عوارضی همراه نفرس است
نقرسی که به مدت طولانی بدون درمان باشد می تواند آسیب های مفصلی ایجاد کند.
اسید اوریک می تواند در کلیه ها رسوب کند و سنگ ایحاد نماید که عملکرد کلیه را کاهش دهد.
اسید اوریک می تواند در بافت نرم و به صورت خاص اطراف مفصل رسوب کند و موجب توده های شود که به توفوس معروف است که می تواند بزرگ و بد منظره باشد
آیا می شود از نفرس پیشگیری کرد؟
برخی از ریسک فاکتور های نقرس ژنتیکی است و فعلا قابل پیشگیری نیست اما بسیاری از ریسک فاکتورهای نفرس را می توان کنترل کرد. ریسک فاکتورهای مثل چاقی و نوع مواد غذایی مصرفی. با مصرف یک زندگی سالم و استفاده از غذاهای کم چرب و دارای مقدار کم چربی اشباع شده و رژیم کم گوشت قرمز و رژیمی که دارای کربوهیدرات پیچیده است
دکتر ابوالقاسم ابراهیمی
