توصیه های درمانی برای آرتروز

استئو آرتریت  یا آرتروز  از آن اسم های است که معمولا از دهان افراد کهنسال شنیده می شه ، اما بد نیست بدانیم که مشکل فقط مربوط به دوره کهنسالی نیست ، جوانانی هم با مارک آرتروز راهی فیزیوتراپی ها می شوند.

 و اما

آرتروز چیست ؟ و اصلا چرا به آن مبتلا می شویم

معمولا مثالی که من می زنم مثال لولای در است. فرقی نداره درش آهنی باشه یا چوبی لولای تازه و روغن کاری شده نرم و بی صدا کار می کنه و در به آرامی و راحت باز و بسته می شود . اما همین در اگر مدتی روغن کاری نشود و از آن کار کشیده شود بخصوص که اگر در آهنی و سنگینی هم باشه که سن و سالی ازش گذشته باشه و اگر آسیب های هم به این در وارد شده باشه . هر گاه در باز یا بسته شود ، جیر جیر آرام و زنگ دارش به گوش می رسه و همینطور که بهش نرسی و روغن کاری نکنی علاوه بر اینکه صدا از جیر جیر به غیژ کش دار تبدیل می شه شاید باز و بسته کردن در غذاب آور و مشکل باشه.

مفصل در بدن مثل لولا است. کارش اتصال دو استخوان متحرک است . دقیقا مثل لولا هنگام حرکت دو استخوان مفصل و اجزاء آن حرکتی سهل و بدون درد ایجاد می کند. عضروف مفصلی و مایع مفصلی مانع سایش دو سر استخوان می شود.

کهنسالی و افزایش وزن و ارث و بیماریها و آسیب ها ی به مفصل می تواند موجب تغیر ساختار مفصل و اجزا آن شده و در نتیجه عملکرد مفصل درست نخواهد بود و مثل دری کهنه سرو صدا کرده و برای صاحب مفصل عذاب آور می شود.

تقریبا چیزی حدود یک نفر از ۵ نفر بالغ با مارک آرتروز از مطب بیرون می آید. در زنان بالای ۵۵ سال و مردان حوالی ۴۵ سال بیشتر دیده می شود. به عبارت دیگر بیچاره مردان زودتر دچار آرتروز می شوند.

استوارتریت در دست و پا و مهره ها و مفاصل بزرگ نگهدارنده بدن دیده می شود باید بدانیم که با آزمایش خون ساده نمی توانیم آن را کشف کنیم.

دلایل آرتروز چیست ؟

مهمترین دلیل آرتروز به خاطر روند پیری و یا کهنسالی است. در این روند قسمت آبکی عضروف بیشتر شده و پروتین عضروف شکننده می شود و همین موضوع موجب روند از بین رفتن عضروف (cartilage degeneration)  می شود. ادامه فرسایش عضروف مفصلی موجب التهاب مفصل شده و درد و تورم ایجاد می کند. البته این التهاب در درازمدت موجب ایجاد استخوان سازی خارج مفصلی شده که خود دردسر جدیدی است.

از دلایل دیگر آرتروز افزایش وزن و چاقی  ، تروما یا آسیب های مداوم به ساختمان مفصل و یا اعمال جراحی مفصل و یا بیماری های مادرزادی و دفرمیتی مادرزادی مفصل و همچنین بیماریهای مثل نقرس و یا دیابت و یا اشکالات هرمونی  است.

افزایش وزن موجب می شود که فشار های فیزیکی به مفصل و متعاقبا به عضروف مفصلی افزایش یابد . در واقع بعد از روند پیری مهمترین دلیل آرتروز چاقی و افزایش وزن است که به طور شایع زانو را گرفتار می کند.

آسیب های مداوم به بافت مفصل و عضلات نگهدارنده و لیگامان های آن مثل آنچه در فوتبالیست ها و ارتشی ها (به خاطر رژه های نظامی )رخ می دهد هم عاملی برای استئوآرتریت زانو است.
در مورد ورزشکاران دونده حرفه ای هنوز مدارکی دال بر اثر این ورزش برای ایجاد آرتروز به دست نیامده است.
رسوب کریستال های اسید اوریک در نقرس است و رسوب کریستال های کلسیم پیروفسفات عامل از بین رفتن مفصل در بیماری شبه نقرس است.
دفرمیتی ها و ضایعه های مادرزادی در شکل استخوان و مفاصل عاملی برای آسیب و فشار به مفصل شده و ارتروز ایجاد می کند که در این حالت مفصل ران درگیری بیشتری دارد.

نشانه ها و علایم بیماری آرتروز

نشانه های آرتروز از بیماری به بیمار دیگر متفاوت بوده و ممکن است کیفیت وشدت آن فرق کند اما مهمترین نشانه بیماری درد است. درد در مفصل گرفتار که در انتهای روز بدتر شده و با کار گرفتن مفصل تشدید می شود . تورم و گرمی و قرمزی و صدای ترق وترق در مفصل گرفتار هم جزء علایم است. یک دیگر از علامت مهم بیماری خشکی و سختی در حرکت بعد از یک دوره بی حرکتی و عدم استفاده از مفصل است مثلا بعد از برخاستن از صندلی سینما. در حالت شدیدتر بیماری به دلیل از بین رفتن عــضروف مفصلی بـــه دلیل سایش استخوانی درد در حــالت استراحت و محدودیت حرکت هم ایجاد می شود

آرتروز زانو بیشتر به خاطر افزایش وزن و یا آسیب و یا جراحی دیده می شود. شدت یافتن بیماری موجب تغیر شکل و پرانتزی شدن پا شده که خودش عاملی برای لنگیدن بیمار می شود.

گاهی اوقات آرتروز زانو شدید شده و محدودیت حرکت و آزار بیمار را ایجاد می کند و با انواع درمانها هم بهبودی نداشته که آنگاه تنها چاره تعویض مفصل total knee replacement است

آرتروز در مهره های گردن و مهره های کمری با درد گردن و یا کمر خود را نشان می دهد و همچنین استخوانسازی اضافه در مهره ها ممکن است موجب فشار به نخاع شده و علایم عصبی منطقه ای ایجاد کند علایمی نظیر بی حسی و سوزن سوزن شدن و خواب رفتگی انتها ها و دردهای آزار دهنده در اندام های که اعصاب آن تحت فشار است

 تشخیص و درمان آرتروز

بــرای تشخیص بیماری آزمایش خــون نداریم امــا در هر صورت آزمایش های برای تشخیص دلایل ثانویه ( مثلا نقرس ، دیابت و…) توسط دکتر انجام می شود. بهترین راه تشخیص رادیولوژی است که در گرافی محل آسیب دیده نشانه های ضایعه دیده می شود.
درمان معینی برای برگشت دادن غضروف مفصلی آسیب دیده وجود ندارد و هدف درمانی از بین بردن درد و التهاب و بهبود و افزایش عملکرد مفصل است . این هدف با انجام ورزش ، ماساژ ، حمایت از بافت عضلانی و لیگامانها و استراحت، کنترل وزن و کاهش آن امکان پذیر است . استفاده از داورهای خوراکی ضد التهاب هم برای کاهش درد و تورم کمک کننده است.

در بین ورزش ها انجام فعالیت های ورزشی داخل آب بسیار مفید است . پیاده روی سبک هم مناسب است.

پزشک برای کنترل درد و رفع التهاب از داورهای استفاده خواهد کرد که مهمترین آنها داروهای ضد درد غیر استروییدی NSAID است. داورهای نظیر ایندومتاسین ، بروفن ، ناپروکسن و… هر چند این داروها بدون نسخه هم بفروش می رسد اما بگذاریم دارو با تشخیص پزشک تجویز شود.

روش های سنتی برای درمان التهاب و رفع درد آرتروز وجود دارد. حتما از روغن کوسه و مالیدن آن شنیده اید، اثر بخشی این روغن از بیماری به بیمار دیگر متفاوت است.  در طب سنتی از گیاه گزنه برای رفع التهاب مفصل استفاده می شود. چه با مالیدن آن به طور مستقیم به محل و چه با پختن گیاه گزنه و درست کردن یک ضماد از گزنه پخته و تخم مرغ. پختن و خوردن گزنه هم مفید است.

توصیه به افراد مبتلا آرتروز

کاهش وزن بهترین توصیه برای مبتلایان به آرتروز همراه افزایش وزن است. با کاهش وزن درد و التهاب به طور قابل توجه ای کاهش یافته و حرکت آسان تر خواهد شد.

استفاده از  Omega 3 موجود در روغن ماهی و دانه های گیاهی بسیار موثر بوده و مانع ادامه روند تخریب غضروف مفصلی می شود.

ماساژ و گرم نگهداشتن محل با روش های قدیمی مثل پوشیدن جوراب پشمی و یا قرار دادن محل آسیب دیده در پارافین گرم می تواند کمک کننده باشد. البته برای انجام هر کدام از این روش ها باید با دکتر خود مشورت نمایید و نوع ورزش و میزان و شدت آن باید با نظر دکتر باشد.

انجام ورزش ها خاص با توجه به نوع و محل آسیب و با توجه به شدت آن کمک کننده بوده و می تواند محدوده حرکت مفصل و توان عضلانی برای حرکت را بهبود بخشد.

برای خرید به جای استفاده از ساک و زنبیل و… از چرخ دستی استفاده شود. اصلا برای استفاده از عصا برای انتقال فشار وزن به آن خجالت نکشید.

بعضی غذا ها که برای کلاژن سازی مناسب است و بعد از پخت حالت ژلاتینی می گیرد ( مثل پاچه مرغ و استخوان قلم ) حاوی گلوکزامین و کندوراتین است و از نظر تئوری برای عضروف مفصلی مناسب است . بد نیست که پاچه ی مرغ پخته شود و بعد از صاف کردن آب آن به مقدار مناسب در سوپ(هر نوعی) اضافه شود . مواد غذایی برای کمک به بهبود علایم بیشتر موادی است که دارای املاح مناسب و ویتامین هاست مواد حاوی Vit D مواد حاوی کلسیم ، منیزیوم و روی مناسب است. این املاح در مغز های گیاهی از همانها که در آجیل استفاده می شود مثل مغز فندق ، گردو ، بادام … وجود دارد

لبنیات همیشه و در همه جا توصیه می شود . اینجا هم مناسب است . سبزی ها و میوه از چیز های است که نباید فراموش شود.

توصیه شخص من این است که:

1. مواد زیر را تهیه نمایم. مویز، بادام ، مغز گردو یا فندق ،پسته، توت خشک ، برگه های خشک شده نظیر زردآلو ، سیب. آنگاه هر روز از هر کدام یکی دو عدد صبح و عصر به عنوان میان وعده میل شود. با این کار انواع املاح به بدن می رسد و از طرفی به دلیل استفاده کم آن برای بیماران دیابتی و … هم مشکل آفرین نخواهد بود. همچنین به جای استفاده از گوشت قرمز در غذا از مرغ و ماهی استفاده شود. روزانه یکی از خانواده ی  لبنیات ( شیر ،ماست، پنیر) استفاده شود. در وعده های غذایی حتما سبزی میل شود.
2. قانون کم بخور همیشه بخور به عنوان رکن اساسی زندگی اجرا شود که اگر چاقیم کمک کند تا لاغر شویم و اگر لاغر هستیم که خوش اندام خواهیم شد و حرکت مفاصل به آرامی و سادگی و راحتی و بدون فشار صورت می گیرد.
3. بد نیست از خوردن قهوه ، الکل پرهیز کنید . سیگار نکشید و به غذای خود نمک اضافه نزنید. انجام همه این کارها موجب کاهش کلسیم می شود.
4. ورزش روزانه (پیاده روی آرام ، بدون فشار و به درستی) انجام گیرد و اگر امکان آن وجود داشته باشد همین فعالیت در استخر انجام شود. در هیچ کار زیاده روی انجام نشود بیخود زمان ورزش و فعالیت خود را طولانی نکنید. دوچرخه ثابت هم می تواند کمک کند. اما در بیماری ارتروز شدیدتر دوچرخه ثابت شاید حس درد را بیشتر کند. در هر حالت فعالیت های ورزشی موجب قوی تر شدن عظلات و لیگامانهای نگهدارنده مفصل شده و حمایت بهتری از مفصل انجام می شود.
5. آفتاب بگیرید تا با این روش ویتامین D  به بدن برسد. در مقابل آفتاب بدون پوشش و به طور مستقیم ( از پشت شیشه به درد نمی خورد) قرار بگیرید .
6. علی الرغم مناسب بودن توالت ایرانی برای دفع اما به بیماران آرتروزی توصیه می شود که از توالت فرنگی استفاده کنند. طولانی مدت در توالت ننشینید. از حل جدول در توالت و خواندن کتاب پرهیز کنید.

دکتر ابوالقاسم ابراهیمی

منابع : Arthritis.org                                    Medicinenet