سنگ کلیه پیشگیری و درمان آن

سنگ کلیه پیشگیری و درمان آن

سنگ کلیه از آن دست آسیب های است که می شود از آن پیشگیری کرد و برای درمان ان اقدام نمود. در این مقاله در مورد سنگ کلیه ، پیشگیری و درمان ان نکانی خواهید خواند

تعریف

سنگ کلیه (Renal Lithiasis, Nephrolithiasis) رسوب های کوچک و سخت مواد معدنی داخل کلیه ها هستد. این سنگ ها از مواد معدنی و نمک های اسیدی درست شده است. سنگ کلیه علل بسیاری دارد و می تواند هر جای از مسیر ادراری را – از کلیه تا مثانه- را تحت تاثیر قرار دهد. اما معمولا در جایی که ادرار تغلیظ می شود اجازه تجمع و کریستالیزه شدن مواد را می دهد و سنگ تشکیل می شود

عبور سنگ کلیه می تواند بسیار دردناک باشد اما معمولا موجب آسیب دایمی به ارگان نمی شود. با توجه به موقعیت سنگ و علایم ایجاد شده ، درمان متفاوت است ، ممکن است فرد نیاز به درمان خاص نداشته باشد و فقط از داروی ضد درد و نوشیدن مایعات فراوان برای دفع سنگ بهره ببرد . اما اگر سنگ در مسیر گیر کرده – آنقدر بزرگ باشد که نتواند دفع شود – و یا عوارضی ایجاد کرده باشد بیمار نیازمند عمل جراحی است.

اگر در فرد خطر تشکیل مجدد سنگ وجود دارد ، پزشک روش های برای پیشگیری از تشکیل دوباره ی سنگ را توصیه می کند.

نشانه ها و علایم سنگ کلیه

سنگ کلیه تا زمانی که در مسیر کلیه حرکت نکند و به پیشابراه نرسیده باشد می تواند نشانه ای نداشته باشد . نشانه های که ایجاد می کند شامل:

– درد شدید در پهلو و پشت و زیر دنده ها .

– دردی که به سمت کشاله ران و زیر شکم کشیده می شود.

– دردی که شدت آن کم و زیاد می شود.

– درد موقع ادرار کردن

– ادرار صورتی یا قرمز رنگ

– ادرار تیره و تار و بد بو

– تهوع و استفراغ

– نیاز مداوم به دفع ادرار

– تکرر ادرار

– ادرار کم و کم حجم

– اگر عفونتی هم به سنگ اضافه شود تب و لرز ایجاد می کند

درد سنگ کلیه معمولا تغیر می باید هم از نظر نوع و مقدار درد و هم از نظر مکان درد که بیشتر به خاطر تعیر مکان سنگ در مسیر لوله های ادراری است.

چه زمانی از دکتر وقت بگیریم

هر گاه نشانه های غیر طبیعی و آزار دهنده پیدا کردید از پزشکتان وقت بگیرید تا معاینه شوید اما اگر با نشانه های زیر روبرو شدید هر چه سریعتر به مرکز درمانی مراجعه نمایید:
درد شدیدی که نمی توانید وضعیت راحت و مناسبی پیدا کنید .

– دردی که همراه تهوع و استفراغ باشد

– دردی که همراه تب ولرز باشد

– ادرار خوبی

– ادراری که به سختی خارج می شود و دردناک است

دلایل ایجاد سنگ کلیه

سنگ کلیه معمولا یک دلیل خاص و معین ندارد ، دلایل بسیاری می تواند عامل ایجاد آن باشد. غالبا مواد معدنی مانند کلسیم و اگزالات و اسید اوریک در ادرار وجود دارد و از طریق ادرار دفع می شود در شرایطی که ادرار غلیظ می شود این مواد تجمیع شده و کریستالیزه می شوند و یا شرایطی ایجاد کرده تا محیط مناسبی برای رسوب مواد معدنی در خود گردد و سنگ تشکیل می شود.

انواع سنگ های کلیه

شناخت انواع سنگ های کلیه کمک می کند تا روش و راه برای جلوگیری از تشکیل آن پیدا کنیم . سنگ ها شامل:

سنگ های کلسیمی : غالب سنگ های تشکیل شده درکلیه از جنس کلسیمی هستند. و بیشتر سنگ های کلسیمی از جنس اگزالات کلسیم هستند. اگزالات به طور معمول در مواد غذایی یافت می شود . برخی میوه ها و سبزی ها و دانه های غذایی و شکلات حاوی مقدار زیادی اگزالات هستند ، همچنین کبد ما اگزالات تولید می کند . مواد غذایی ، دوز بالای ویتامین D ، عمل جراحی بای پس در روده ها و بسیاری از بیمارهای متابولیک می تواند تجمع کلسیم و اگزالات در ادرار را زیاد کند. فرم دیگر سنگ های کلسیمی به صورت فسفات کلسیم است.

سنگ استروایتی Struvite: مسئولیت ایجاد این سنگ ها معمولا به خاطر عفونت های دستگاه ادراری است . این سنگ ها به تدریج رشد می کنند و بزرگ می شوند و گاهی مواقع بدون هیچ علامت و نشانه ای هستند و به طور اتفاقی کشف می شوند.

سنگ اسید اوریکی : این نوع سنگ در افرادی که مایعات کافی نمی نوشند یا مایع زیاد از دست می دهند ، یا افرادی که مواد پروتئینی زیاد در رژیم خود استفاده می کنند و در کسانی که نقرس دارند ، پدید می آید . همچنین برخی فاکتورهای ژنتیکی می تواند ریسک تولید سنگ های اسید اوریکی را زیاد کند

سنگ سیستئنی : این نوع سنگ در افرادی که دچار اختلالات ارثی هستند پدید می آید. اختلال ارثی که موجب می شود کلیه ها مقدار زیادی اسید آمینه خاص را دفع کند که به cystinuria معروف است.

انواع دیگر سنگ کلیه : انواع نادری از سنگ کلیه هم دیده می شود.

ریسک فاکتور های ایجاد سنگ کلیه

برخی عوامل و فاکتورهای موجب افزایش خطر تشکیل سنگ می شوند که شامل :
سابقه فامیلی یا شخصی : اگر فردی از افراد خانواد دچار سنگ کلیه شده باشد احتمال بروز آن در فرد بیشتر می شود . و هچنین در فردی که سابقه ی دفع سنگ کلیه داشته احتمال بروز آن بیشتز از جمعیت عادی است .

کم شدن آب بدن : نوشیدن آب ناکافی برای هر روز احتمال بروز سنگ کلیه را زیاد می کند . افرادی که در مناطق گرم زندگی می کنند ، کسانی که تعریق زیاد دارند احتمال بروز سنگ کلیه در آنها بیشتر از جمعیت عادی است .

رژیم غذایی خاص : رژیم غذایی پر پروتین ، حاوی نمک یا شکر زیاد احتمال بروز برخی انواع سنگ را زیاد می کند . به طور خاص در رژیم با نمک – سدیم – زیاد این احتمال بیشتر می شود. سدیم زیاد در رژیم غذایی موجب می شود که بدن کلسیم بیشتری دفع کند و این امر احتمال بروز سنگ را زیاد می کند .

چاق شدن : بالا بودن توده بدنی (BMI) ، افزایش سایز دور کمر و افزایش وزن می تواند عاملی برای افزایش ریسک بروز سنگ کلیه باشد.

جراحی یا بیماریهای گوارشی : عمل جراحی بای پس معده ، بیماری روده تحریک پذیر( مطالعه ۱   ۲) ، اسهال مزمن می تواند عاملی برای تغیر فرایند جدب مواد غذایی شده و تغیراتی در جذب کلسیم و آب شده و موجب افزایش خطر تولید سنگ کلیه گردد.

بیماری های پزشکی دیگر : برخی بیماری های دیگر که می تواند موجب افزایش خطر تولید سنگ گردد مانند بیماری اسیدوز توبولار کلیه ، سیستئنوریا ، هیپرپاراتیرویدیسم ، برخی داروهای خاص و برخی عفونت دستگاه ادراری تناسلی.

آزمایش های لازم برای تشخیص سنگ کلیه

اگر پزشک شما به سنگ کلیه شک کند برخی کارهای تشخیصی لازم را انجام خواهد داد که شامل:

تست خون: که مقدار کلسیم خون و اسید اوریک را بررسی می کند که می تواند راهنمای کشف موارد خاص شود ، ممکن است نیاز باشد که عملکرد غده پاراتیرویید با آزمایش های خاص مورد ارزیابی قرار گیرد.

تست ادرار: بررسی ادرار ۲۴ ساعته و تست ادرار کمک فراوانی در تشخیص می کند.

تصویر برداری: روش های تصویر برداری مانند عکس رادیولوژی ساده شکم می تواند سنگ را نشان دهد البته ممکن است پزشک از روشهای دیگری مانند سی تی اسکن استفاده نماید. استفاده از سونو گرافی برای بررسی مسیر ادراری و کلیه ها و دیدن سنگ کمک کننده است. ممکن است از روشهای تصویر برداری با مواد رنگی قابل ردیابی توسطه اشعه ایکس هم استفاده شود. روشهای مانند CT Urogram یا intravenous Pyelogram

بررسی سنگ ادراری دفع شده: پزشک به شما توصیه می کند که در داخل ظرف خاص فلزی ادرار کنید تا اگر سنگ دفع شد با صدای آن از دفع آگاه شوید تا بتوان سنگ را مورد ارزیابی آزمایشگاهی قرار داد. کشف نوع سنگ در پیشگیری از تشکیل مجدد آن کمک بسیاری می کند .

درمان سنگ کلیه

درمان سنگ کلیه به نوع و اندازه سنگ بستگی دارد.

سنگ های کوچک با کمترین علامت

بیشتر سنگ های کلیه نیاز به درمان تهاجمی ندارد. می توان با شیوه های زیر این سنگ را دفع کرد:

نوشیدن آب: نوشیدن ۲-۳ لیتر آب هر روز می تواند در دفع سنگ کمک کند. فقط در حالتی که پزشک شما برای نوشیدن آب ممنوعینی و یا پرهیزی دهد مجاز به نوشیدن نیستید در غیر این صورت آنقدر آب بنوشید که ادرارتان بی رنگ باشد.

داروی ضد درد : دفع یک سنگ کوچک خوش آیند نیست و درد آن را می توان با ضد دردهای ملایم کم کرد. استفاده از داروهای ضد درد مانند بروفن یا استامینوفن یا ناپروکسن با تجویز پزشک در کنترل درد موثر است.

درمان دارویی خاص : ممکن است پزشک برای دفع سنگ نیز دارویی تجویز کند. داروهایی که با شل کردن عضلات صاف اطراف پیشابراه می تواند موجب گشاد شدن آن و دفع راحت تر و بدون درد سنگ گردد.

سنگ های بزرگ و علامت دار

سنگ های که بزرگتر از آن هستند که از یورترا عبور کنند یا سنگ های که خونریزی ایجاد کرده اند و یا آسیب های کلیوی ایجاد نموده اند یا موجب عفونت ادراری شده اند نیاز به درمان های بیشتری نسبت به درمان محافظه کارانه دارند. درمانهای نظیر:

شکستن سنگ با امواج صوتی :

در بعضی سنگ ها با توجه به اندازه و مکان آن می توان از روش سنگ شکن استفاده کرد. روشی که Extracorporeal Shock Wave Lithotripsy (ESWL) معروف است. در این روش امواج صوتی را با ارتعاش بالا تولید کرده و سنگ را به قطعه های کوچک تبدیل می کنند که به راحتی از کلیه ها دفع می شود. دراین شیوه درمان ، هرجلسه حدود سه ربع تا یک ساعت طول می کشد و دردناک است که بهتر است با داروهای مسکن و یا بیهوشی خفیف انجام شود تا برای بیمار قابل تحمل باشد.

سنگ شکنی با شوک ESWL می تواند ادرار را خونی کند ، در پشت و شکم خونمردگی و کبودی ایجاد کند و موجب خونریزی اطراف کلیه ها و ارگانهای مجاور شود. و همچنین هنگام دفع سنگ همان حس ناخوشایند دفع سنگ در بیمار ایجاد شود .

عمل جراحی برای خروج سنگ :

برای سنگ های بزرگ یک روش جراحی به نام Percutaneous Nephrolithotomy خروج سنگ از طریق ورود دستگاه تلسکوپی کوچک از پشت به کلیه های بیمار است. بیمار را بیهوشی عمومی می دهند و در اتاق عمل این عمل را انجام می دهند. ممکن است در برخی بیماران که درمان با شوک صوتی ناکارآمد باشد پزشک این شیوه درمانی را پیشنهاد دهد.

ممکن است پزشک از شیوه دیگری برای خروج سنگ استفاده کند. یک دستگاه باریک به نام یورتروسکپ را از طریق مجرای ادراری وارد مثانه و پیشابراه می کند . با دوربینی که بر سر دستگاه هست سنگ را دیده و با ابزار کوچکی آن را گرفته و به تکه های کوچک تبدیل می کند تا دفع شود. ممکن است از لوله ی باریک و کوچک به نام stent استفاده کند و آن را در محل قرار دهد تا محل به خوبی ترمیم شود . برای این شیوه می توان از بیهوشی عمومی یا بیحسی موضعی استفاده کرد.

عمل جراحی عده پاراتیرویید:

برخی موارد سنگ های فسفات کلسیم به خاطر فعالیت بیش از اندازه ی غده ی پاراتیرویید ایجاد می شود. پاراتیرویید چهار عدد – دو جفت – غده ی کوچکی است که بر روی تیرویید قرار دارد و مسئولیت ترشح هرمون پارتیرمون را دارد که مسئولیت کنترل کلسیم خون به عهده ی آن است. بیش فعالی این غده موجب علایم خاصی شده که مقدار کلسیم خون بسیار بالا می رود که یکی از علایم آن افزایش احتمال بروز سنگ کلیه است . گاهی اوقات افزایش فعالیت این غده به خاطر تومور آن است . ممکن است پزشک شما پس از تشخیص این بیماری برای کنترل آن و همچنین کنترل بروز سنگ کلیه درمان جراحی را پیشنهاد نماید.

پیشگیری از سنگ کلیه

پیشگیری از سنگ کلیه ترکیبی از تغیر در شیوه زندگی و استفاده از شیوه های درمانی است
تغیر شیوه ی زندگی برای پیشگیری از پیدایش سنگ کلیه:

نوشیدن آب کافی در طول روز :

برای افرادی که سابقه ی سنگ کلیه دارند نوشیدن آب کافی برای تولید حداقل دو و نیم لیتر ادرار درشبانه روز الزامی است . ممکن است پزشک از شما در خواست کند ، ادرار شبانه روزی خود را با اندازه گیری کردن ارزیابی کنید. اگر در مناطق گرم زندگی می کنید و یا زیاد ورزش می کنید و یا در هوای ازاد ورزش می کنید باید مایعات کافی بنوشید. کفایت مایعات را می توان با دیدن ادرارخود فهمید . ادرار بی رنگ و مانند اب نشانه ای از کفایت مایعات نوشیده شده دارد و اگر ادرار تیره و کهربایی باشد یعنی مایعات کافی نمی نوشید.

مصرف کم مواد غذایی حاوی اگزالات :

اگر در آزمایش سنگ دفع شده شما نشانه ای از سنگ اگزالات کلسیم دیده شد، باید از غذاهایی که اگزالات زیادی دارند پرهیز کنید. غذاهایی مانند ریواس ، چغندر ، بامیه ، اسفناج ، برگ چغندر ، سیب زمینی شیرین ، آجیل ، چای ، شکلات و محصولات سویا حاوی مقدار زیادی اگزالات هستند.

از رژیم غذایی کم نمک و با پروتین حیوانی اندک استفاده کنید :

مقدار نمک طعام غذایی خود را کم کنید. هنگام خوردن غذا به بشقاب خود نمک نیافزایید. اگر عادت دارید به سالاد و گاهی میوه خود نمک بزنید از این کار اجتناب کنید. از مواد غذایی با پروتین غیر حیوانی استفاده کنید. باقلا ها و حبوبات سرشار از پروتین هستند.

از غذاهای حاوی کلسیم استفاده کنید اما مکمل های کلسیم را با احتیاط استفاده کنید:

کلسیمی که در مواد غذایی وجود دارد و جدب بدن می شود اثری در تشکیل سنگ کلیه ندارد در نتیجه خوردن مواد غذایی حاوی کلسیم را ادامه دهید مگر اینکه به دلیلی دیگر و به خاطر بیماری خاص پزشک ، شما را از خوردن آن منع کند .

اما همیشه قبل از استفاده از مکمل های کلسیم از پزشک خود مشورت بگیرید. زیرا مکمل های کلسیم می تواند موجب افزایش سنگ های کلسیمی شود . مواد غذایی حاوی مقدار کم کلسیم می تواند ریسک تشکیل سنک کلیوی را در برخی افراد زیاد کند.

ممکن است پزشک شما را نزد متخصص تغذیه معرفی کند تا راهنمایی بهتری از او بگیرید .

درمان دارویی :

درمان دارویی می تواند مقدار اسید و مواد معدنی ادرار را کنترل کند و می تواند در تشکیل سنگ در کلیه و ارگان ادراری افراد را مهار نماید . اما نوع دارویی تجویزی به نوع بیماری و تشخیص پزشک شما بستگی دارد. ممکن است پزشک برای سنگ های کلسیمی از داروهای دیورتیک خاص و یا داروها حاوی فسفات استفاده کند ، یا در بیماران با سنگ های اسید اوریکی از درمانهای خاص کاهنده اسید اوریک استفاده کند و یا از داروهایی که ادرار را قلیایی می کند.

در بیمارانی که سنگ های اسپیرواتی دارند تلاش پزشک به کنترل عفونت ادراری است، ممکن است از آنتی بیوتیک های خاص و به مدت طولانی برای بیمار تجویز کند، ممکن است پیش از عمل جراحی برای بیمار آنتی بیوتیک خاص تجویز کند و آن را مدت کوتاهی بعد از عمل جراحی ادامه دهد. برای بیماران با سنگ سیستئین پزشک شما تجویز می کند تا مقدار زیادی آب بنوشید و یا از داروهای کاهنده سیستئین استفاده می کند. این قسمت درمان دارویی تخصصی و با مشورت و تجویز پزشک شما انجام می پذیرد و استفاده خودسرانه از داروها ممکن است به جای درست کردن ابرو ، چشم را کور کند

دکتر ابوالقاسم ابراهیمی