سندرم خشکی چشم
بر اساس نظر موسسه ملی چشم آمریکا National Eye Institute چیزی حدود پنح میلیون نفر از افراد بالای پنجاه سال دچار مشکل سندرم خشکی چشم هستند. علت این مشکل به خاطر اختلال در عملکرد اشک چشم است که موجب رطوبت و خیسی چشم می شود. در سندرم خشکی چشم ، اشک به مقدار کافی تولید نمی شود و یا اینکه اشک آن قوام کافی برای روان کردن چشم را ندارد.
خشکی چشم موجب تحریک و خارش چشم می شود ، درست مانند حالتی که انگار چشم تحریک شده است و مدام اشک می ریزد. بسیاری از افراد با سنردم خشکی چشم ، این مسئله را شبیه حالتی می دانند که انگار شن ریزه و یا گرد وغبار به چشم رفته باشد و حسی مشابه آن در چشم خود دارند.
علایم دیگر سندرم خشکی چشم ، ممکن است حساسیت به نور، خارش و سوزش و قرمزی چشم و اشک ریزش بیش از حد باشد و همچنین بیمار ممکن است دارای دید مبهم باشد . در واقع بیمار تاری دید دارد. بسیاری از مردم این موضوع را به عنوان مشکل پزشکی قلمداد نمی کنند و سندرم خشکی چشم درمان نشده یک مسئله ی جدی است که ممکن است برای بینایی خطر آفرین باشد. به مقاله شیوه های طبیعی پیشگیری از خشکی چشم مراجعه شود.
خشکی چشم در مردان و زنان
بروز سندرم خشکی چشم در بانوان در محدوده ی سنی منوپوز ( یائسگی) بیشتر است ، به علت کاهش سطح هرمون های زنانه تولید اشک کاهش می یابد و تحریک و التهاب در چشم بیشتر رخ می دهد. تحقیقات نشان داده که در در افراد با سن ۵۰ سال یا بیشتر احتمال وقوع سندرم خشکی چشم در خانم ها دو برابر آقایان است.
در مردان نیز با افزایش سن از ۵۰ سال به ۸۰ سال احتمال وقوع خشکی چشم دو برابر می شود .
برخی مسایل می تواند خشکی چشم را تشدید کند. خستگی چشم در هنگام کار کردن با کامپیوتر و یا رانندگی طولانی ، سیگار کشیدن ، اعمال جراجی لیزیک و استفاده طولانی مدت از کانتکت لنز می تواند احتمال وقوع و بروز خشگی چشم را بیشتر کند
دلایل خشکی چشم
خشکی چشم مزمن معمولا به اختلالات سیستم اشکی مربوط است.
غدد اشکی در گوشه خارجی چشم ها و پشت پلک های بالایی قرار دارند. غدد اشکی هر کدام به اندازه یک بادام حدود ۲ سانتی متری است. مایع اشکی از طریق ۶-۱۲ مجرای کوچک ترشحی به فضای میان چشم و پلک بالایی وارد می شود. با هر بار باز و بسته کردن چشم ها اشک از مجاری ترشحی غدد اشکی مکیده شده و به سمت مجرای اشکی – بینی که به صورت دو سوراخ بسیار ریز در گوشه داخلی چشم ها قرار گرفته هدایت می شود در انتها اشک به کیسه اشک و سپس به حفره بینی می ریزد. به همین علت است که هنگام گریه کردن ممکن است دچار آبریزش بینی شویم.
ساختار اصلی اشک شامل سه لایه مجزا به ترتیب زیر است:
لایه موکوس(mucous): داخلی ترین لایه اشک است. چسبناک و لزج بوده و از موسین تشکیل یافته است. این لایه توسط سلولهای ملتحمه و قسمت داخلی پلک ها ترشح می شود. این لایه قرنیه را می پوشاند تا یک لایه آبگریز برای پخش و گسترش یکنواخت لایه آبی فراهم آید. این لایه اشک را روی سطح چشم می چسباند. بدون این لایه، اشک به صورت قطره های ریز در خواهد آمد.
لایه آبی(aqueus):این لایه ۹۰ درصد اشک را تشکیل می دهد و حاوی آب و دیگر مواد نظیر پروتئین های لاکتوفرین، لیزوزیم و لیپوکالین، الکترولیت ها، آنتی اکسیدانها و برخی ویتامین ها است . این لایه عمدتا توسط غدد اشکی ترشح می شود. وظایف این لایه شامل اکسیژن رسانی به سطح چشم، مبارزه با عفونت توسط آنتی بیوتیک های طبیعی (لیزوزیم و لاکتوفرین)، صاف کردن سطح چشم، شستن چشم ها ازسلول های مرده، گردوغبار، مواد محرک و حساسیت زا است.
لایه (چربی) لیپید(lipid): این لایه روغنی است و خارجی ترین لایه اشک را تشکیل می دهد. این لایه توسط غدد میبومین(meibomian) که در لبه پلک های فوقانی و تحتانی واقع می باشند ترشح می شود. این لایه با ایجاد یک حایل آبگریز از تبخیر لایه اصلی اشک (لایه آبی) جلوگیری می کند. وظایف دیگر این لایه شامل افزایش کشش سطحی و جلوگیری از سر ریز شدن اشک از پلک ها و لغزنده کردن چشم و تسهیل عمل بازو بسته کردن پلک ها است .
با توجه به ساختار اشک که آمده است ، اگر غدد اشکی قسمت آبکی اشک را به مقدار کافی تولید نکند می تواند شرایط خشگی چشم ایجاد شود. و یا اینکه ترشحات چربی غدد میبومین به مقدار کافی ترشح نشود ، باز مشکل خشکی چشم ایجاد می شود.
با هر بار پلک زدن لایه اشک روی چشم تجدید می شود ولی در هنگام تماشای تلوزیون و یا کار با کامپیوتر مقدار پلک زدن کم می شود که می تواند موجب خشکی چشم شود. خشکی چشم موجب می شود که التهاب ایجاد شود و با خارش دادن و فشار دادن چشم بدتر می شود.
علل خشکی چشم
با توجه به عملکرد تولید اشک دلایلی که می تواند موجب خشکی چشم شود شامل مواردی است که تولید اشک کاهش پیدا کند و یا اینکه کیفیت اشک تولید مناسب نباشد . دلایل خشکی چشم شامل:
بالارفتن سن: بالا رفتن سن موجب می شود مقدار ترشح لایه آبکی اشک کم شود. همانطور که در افراد مسن چربی پوست کمتر و پوست خشک می شود، در چشم نیز میزان ترشح چربی کمتر می شود و در نتیجه کم شدن لایه چربی اشک مقدار تبخیر لایه آبکی زیاد می شود. کاهش تولید و افزایش تبخیر لایه آبکی اشک باعث ایجاد خشکی چشم در اکثر افراد مسن می شود.
استفاده از چشمی به مدت طولانی مدت: پلک زدن برای پخش شدن لایه اشک بر روی چشم ها بسیار مهم است. در مواردی که فرد برای مدت طولانی به چیزی خیره شود و پلک نزند (مثلاً در موقع کار با کامپیوتر، تماشای تلویزیون یا مطالعه) علائم خشکی چشم بدتر می شود.
عوامل محیطی: قرار گرفتن در محیط های گرم و خشک موجب می شود تا میزان تبخیر لایه آبکی اشک بیشتر شود. باد شدید و یا هوای سرد و خشک ارتفاعات هم می تواند باعث بدتر شدن خشکی چشم شود. علاوه بر اینها استفاده از وسایل گرمازا (مثل بخاری و شومینه) و قرار گرفتن در معرض گرد و غبار و دود (به خصوص دود سیگار) از عواملی است که باعث تشدید خشکی چشم می شود.
تغییرات هورمونی: تغییرات هورمونی به علت تغییر دو چربی لایه اشکی می توانند باعث خشکی چشم شوند. یائسگی، بارداری و قرص های جلوگیری از بارداری به علت تغییرات هورمونی خشکی چشم را تشدید می کنند.
مشکلات تغذیه ای: کمبود ویتامین A می تواند به موارد شدید و خطرناک خشکی چشم منجر شود.
بیماری های سیستمیک و بیماری های چشمی: بیماری های مختلف مثل بیماری های تیروئید و برخی از بیماری های سیستم ایمنی (مثل شوگرن و لوپوس) می تواند باعث ایجاد خشکی چشم شود . بیماری های لبه پلک چشم مثل بلفاریت. برخی مشکلات که موجب باز ماندن پلک می شود. برخی بیماری مثل پارکینسون که فرد قادر نیست به خوبی و اندازه کافی پلک بزند
داروها: برخی از داروهای معمولی می توانند باعث کم شدن ترشح اشک و ایجاد خشکی چشم شوند. داروهایی نظیر:
داروهای سرماخوردگی (آنتی هیستامین ها)
داروهای ضد افسردگی
داروهای ضد فشار خون
داروهای قلبی
قرص های جلوگیری از بارداری
بسیاری از قطره های چشمی (به خصوص داروهایی که برای درمان گلوکوم -آب سیاه – استفاده می شوند)
استفاده از لنزهای تماسی: استفاده از لنز تماسی (کنتاکت لنز) یکی از علل شایع خشکی چشم است. لنزهای تماسی مثل یک اسفنج لایه آبکی اشک را جذب می کنند و باعث خشکی چشم می شوند. به علاوه استفاده از لنز تماسی باعث کم شدن حس قرنیه و کاهش پلک زدن می شود و در نتیجه تولید و پخش شدن اشک را با مشکل مواجه می کند.
علائم و نشانه های خشکی چشم
اگر چه سندرم خشکی چشم است اما نشانه های چشمی بیمار به صورت متنوع تر دیده می شود.
احساس سوزش و خارش در چشم ها
احساس وجود جسم خارجی مثل شن ریزه در چشم ها
حس تاری دید و دید مبهم. بخصوص این حس با پلک زدن بر طرف نمی شود.
قرمز شدن چشم ها
حساسیت به نور
اشک ریزش
مراجعه به پزشک برای خشکی چشم
هر گاه مشکوک به خشکی چشم شدید با توجه به خطرهای که خشکی چشم برای دید انسان دارد و با توجه به اینکه یکی از عوارض مهم خشکی چشم می تواند خشکی قرنیه باشد، باید نزد چشم پزشک مراجعه کرد.
پزشک با توجه به ابزارهای موجود می تواند مقدار لایه های اشک را توسط دستگاه میکروسکپ چشی (اسلیت لامپ) بررسی می کند. و یا اینکه با استفاده از رنگ آمیزی سطح چشم مقدار خشکی قرنیه را بررسی نماید و همچنین با استفاده از کاغذ مخصوص که زیر پلک می گذارد و با خیس شدن کاغذ مقدار کفایت اشک را ارزیابی می کند ( تست شیرمر) همچنین اگر با تست های گفته شده هنوز دلیل خشکی چشم به دست نیامد ممکن است نوع و کیفیت اشک از نظر املاح و پروتین … ارزیابی شود
درمان خشکی چشم
حتی خشکی خفیف چشم هم ناراحت کننده است . برای کمک به خیس نگه داشتن چشم ممکن است از قطره اشک مصنوعی کمک بگیریم. ممکن است قطره های اشک مصنوعی حاوی اسید چرب امگا۳ برای کاهش التهاب اثر بهتری داشته باشد . برخی تحقیقات اولیه نشان داده است که مصرف اسید چرب امگا۳ در رژیم غذایی می تواند در کاهش اثار خشکی چشم موثر باشد.
به بیمار توصیه می شود که به مقدار کافی مایعات بنوشد . در شرایط کم آبی بدن، مقدار مایع آبکی برای تولید اشک ، کفایت نمی کند
به بیمار توصیه می شود از قرار گرفتن در معرض گرد غبار و دود سیگار پرهیز کند و در محیط خشک و هوای طوفانی تا جایی که ممکن است از عینگ آفتابی و محافظ استفاده کند
به بیمار می شود در فصل سرد سال هنگام استفاده از وسایل گرمازا – بخاری و شومینه و … – حتما از دستگاه بخور استفاده کند و یا اینکه یک ظرف پر آب روی بخاری بگذارد که به آرامی تبخیر شود.
در برخی موارد استفاده از سشوار و هوای گرم آن موجب تشدید علایم خشکی چشم می شود. در این موارد از آن پرهیز کنید
در زمان کار با کامپیوتر و تماشای تلوزیون و هنگام مطالعه ی کتاب که به طور غیر ارادی پلک زدن کاهش پیدا می کند ، فرد باید هر از گاهی تند تند پلک بزند و هر از گاهی چشم را از کتاب و یا کامپیوتر برداشته و چشم ها را به مدت چند دقیقه ببندیم.
از مالیدن چشم ها خودداری کنید. چون مالیدن چشم خشک شده می تواند موجب تحریک و تشدید علایم شود .
در خشکی شدید چشم و یا در مواردی که خشگی در شب هنگام هم وجود داشته باشد ، ممکن است پزشک از پماد چشمی استفاده کند که شب هنگام خواب به چشم زده شود.
در زمانی که التهاب لبه چشم وجود داشته باشد ، ممکن است پزشک درمان آنتی بیوتیک خوراکی برای بیمار تجویز کند.
برخی مواقع پزشک به بیمار توصیه می کند که لبه پلک را با استفاده از یک گوش پاکن و شامپو بچه شستشو دهد تا التهاب لبه ی چشم برطرف شود.
در موارد شدیدتر برای بیمار از شیوه های جراحی استفاده می شود و مسیر خروج اشک را مسدود می کنند تا مقدار اشک ترشح شده در چشم باقی بماند
در برخی موارد برای بیمارانی که مشکل در بستن پلک ها دارند می شود از شیوه جراحی برای بستن پلک ها استفاده کرد.
در هر صورت باید از چشم های خود بیشتر مراقبت کرد و به خشکی چشم بیشتر دقت کنیم. با انجام برخی دستورات ساده می شود از عوارض بسیار مهم خشکی چشم پیشگیری کرد
دکتر ابوالقاسم ابراهیمی
