پاسخ پرسش « آیا می توان پوکی استخوان را بدون دارو کنترل کرد؟» مثبت است و به راحتی می توان به آن «بلی» گفت. اما با چند شرط مهم. حتما باید عوامل زمینه ایی بیماری پوکی استخوان و دلایل آن ارزیابی و بررسی شود و همچنین با برنامه ریزی درمانی مناسب می توان به نتیجه مثب مناسب رسید
بسیاری از مردان و زنانی که با تشخیص پوکی استخوان مراجعه می کنند درخواست درمان دارویی دارند و فکر می کنند با استفاده از درمان دارویی بهتر خواهند شد. اگرچه درمان دارویی به بیماران کمک می کند ولی درمان زودهنگام و سریع دارویی می تواند عوارض های ناخواسته داروها را زودتر بروز دهد. سوال اساسی و اصلی این است که آیا می توان بیماری پوکی استخوان را بدون دارو هم کنترل کرد ؟ متاسفانه درمان و بهبودی کامل برای بیماری پوکی استخوان وجود ندارد، حتی با درمان دارویی
متخصصین به اتفاق آرا معتقد هستند که پیشگیری از پوکی استخوان به مراتب از درمان آن ساده تر است. اگرچه درمان پوکی استخوان سخت است اما در برخی تحقیقات امکان بازگشت توان استخوان( اگرچه به صورت نسبی) امکان پذیر است. هم درمان دارویی و هم درمان های طبیعی می توان دانسته ی استخوان را افزایش دهد تا احتمال شکستگی بدلیل پوکی استخوان کاهش یابد.
پوکی استخوان یا استئوپروز Osteoporosis چیست؟
پوکی استخوان شرایطی است که استخوان ترد و شکننده می شود و با فشار اندکی استخوان دچار شکستگی می شود. فشاری اندک مثل افتادن معمولی و یا حتی سرفه کردن
استخوان بافت زنده ای است که به صورت مداوم شسته شده و دوباره سازی می شود. از بافت قدیمی آن برداشته می شود و به صورت مداوم بافت جدید درست می کند. پوکی استخوان یا استئوپروز وقتی اتفاق می افتد که ساخت بافت جدید نسبت به برداشته شده و شسته شدن استخوان با تاخیر انجام شود.
بیماری در مرد و زن رخ می دهد اما در زنان بعد از دوره یائسگی احتمال وقوع بیشتر از مردان است . رژیم غذایی مناسب، ورزش هایی که موجب کشش عضلات می شود می تواند از احتمال وقوع آن پیشگیری کند
نشانه های پوکی استخوان یا استئوپروز
به صورت معمول در مراحل اولیه نشانه ای برای پوکی استخوان دیده نمی شود اما اگر استخوانها به خاطر استئوپروز ضعیف شدند نشانه های زیر دیده می شود:
درد پشت که می تواند به خاطر شکتسگی و یا درهم فرورفتن مهره ها باشد
کوتاه شدن قد در طول زمان
وضعیت خمیده در فرد ایجاد می شود
شکستگی استخوان که خیلی ساده تر از آنچه باید رخ می دهد.
ریسک فاکتورهای بروز پوکی استخوان
برخی فاکتورهای می تواند احتمال بروز پوکی استخوان را افزایش دهد فاکورهایی مانند سن و نژاد و شیوه ایی که برای زندگی انتخاب می کنید و مشکلات و بیماریی هایی که داریم و درمانش می کنیم . برخی از این فاکتورها خطرهایی هسند که نمی شود از آن پیشگیری کرد و یا آن را تغییر داد و در واقع خارج از کنترل ما هستند. مشکلاتی مانند:
جنسیت: پوکی استخوان در خانم ها بیشتر از آقایان بروز می کند.
سن: پوکی استخوان در سن بالا بیشتر رخ می دهد.
نژاد: در ایران ما، این مورد دارای اهمیت زیادی نیست چون در سفید پوست ها و آسیایی ها خطر بروز پوکی استخوان بیشتر از نژادهای دیگر است.
سابقه فامیلی: در افرادی که والدین یا خواهر یا برادرشان دارای مشکل پوکی استخوان هستند احتمال بروز پوکی استخوان بیشتر از افراد دیگر است. بخصوص اگر پدر یا مادر، شکستگی لگن را در سابقه ی خود گزارش می دهند.
سایز بدن: افرادی که دارای استخوان بندی ضعیف و ظریفی هستند احتمال بروز پوکی استخوان در آنها بیشتر گزارش شده است چون توده استخوانی کمتری دارند که با افزایش سن کمتر هم می شود
سطح هرمون بدن
پوکی استخوان بیشتر در افرادی که تغییرات هرمونی دارند ( یا زیادی هرمون، یا کمی آن) دیده می شود. بعنوان مثال:
هرمون های جنسی: کاهش سطح هرمونهای جنسی می تواند موجب ضعیف شدن استخوانها شود. کم شدن سطح هرمون استروژن در بانوان در دوره یائسگی یکی از دلایل پوکی استخوان است. در مردان معمولا سطح تستسترون به آرامی کم می شود اما درمان کانسر پروستات ( که با داروهای کم کننده سطح تستسترون انجام می شود) می توان سطح تستسترون را کم و احتمال پوکی را زیاد کند. همینطور در خانم های که تحت درمان هرمونی برای کانسر پستان هستند.
مشکلات تیروییدی: افزایش هرمون تیرویید می توان موجب از دست دادن استخوان شود . این مشکل وقتی بروز می کند که تیرویید پرکار است و یا دارویی هرمون تیرویید درمانی زیادی به بیمار کم کاری تیرویید می رسد
غدد دیگر: پوکی استخوان در بیماران دارای فعالیت زیاد غده پاراتیرویید و غده فوق کلیه هم دیده می شود
عوامل تغذیه ایی در پوکی استخوان
پوکی استخوان بیشتر در افرادی دیده می شود که :
مصرف کلسیم کم: یک رژیم غذایی نامناسب و کم کلسیم طولانی مدت می توان موجب پوکی استخوان شود. مصرف کم کلسیم موجب می وشد که دانسیته ی استخوان کم شود و ریسک فاکتورهای بروز پوکی استخوان بیشتر شود.
مشکلات اشتها و اختلال در خوردن: بیماریهایی که فرد به صورت جدی و اغراق آمیزی تحت رژیم هستند و چیزی نمی خورند و قصد کاهش وزن دارد موجب می شود که (هم در زنان و هم در مردان) پوکی استخوان بروز کند.
جراحی دستگاه گوارش: جراحی برای کاهش اندازه معده یا برداشتن قسمتی از روده ها موجب می شود که سطح در دسترس برای جذب کلسیم کاهش پیدا کند و پوکی استخوان ایجاد می کند.
استرویید ها و برخی داروها: مصرف طولانی مدت استرویید خوراکی یا تزریقی ( دلایل درمانی، یا هر دلیل دیگر) موجب اختلال در استخوان سازی می شود . همچنین در برخی افراد که داروهایی برای پیشگیری یا درمان
تشنج ریفلاکس معده
کانسر داروهایی که برای جلوگیری از رد پیوند استفاده می شود
می تواند عاملی برای پوکی استخوان باشند. برخی از این مشکلات به عنوان عوارض شناخته شده درمان هستند و توسط پزشک به بیماران تذکر داده می شود و در برخی از مواقع خطر پوکی استخوان از خطر بیماری اصلی به مراتب کمتر است .
بیماریها و دلایل پزشکی برای پوکی استخوان
خطر بروز پوکی استخوان در افراد با دلایل پزشکی زیر بیشتر از افراد عادی است :
بیماری سلیاک
بیماری روده تحریک پذیر
بیماری کلیوی یا کبدی
کانسر
بیماری لوپوس
بیماری میلوم مولتیپل
بیماری آرتریت روماتویید
شیوه زندگی یا لایف استایل
برخی عادات نادرست در زندگی موجب بالا رفتن خطر پوکی استخوان می شود. عاداتی نظیر:
شیوه زندگی کم تحرک : افرادی که به طور مداوم نشسته اند خطر بروز پوکی استخوان در آنها بیشتر از افرادی است که فعال هستند. هر گونه فعالیت ورزشی که بر روی کل بدن صورت می گیرد و یا فعالیت هایی که بر روی وضعیت بدن و بالانس آن موثر است می تواند در افزایش توان و تونسیته استخوان ها موثر باشد. ورزش هایی نظیر قدم زدن، دویدن ، پریدن و رقص و وزنه زدن می تواند بسیار مفید باشد.
مصرف زیاد الکل: مصرف روزانه و مرتب الکل خطر بروز پوکی استخوان را زیاد می کند.
مصرف دخانیات،تنباکو: اثری که تنباکو بر روی پوکی استخوان می گذارد شناخته شده نیست اما آنچه مسلم است، تنباکو موجب ضعیف شدن استخوان شده که منجر به پوکی استخوان می شود.
عوارض پوکی استخوان
شکستگی استخوان بخصوص در ناحیه مهره ها و لگن یکی از جدی ترین عوارض پوکی استخوان است. شکستگی لگن اغلب به خاطر افتادن رخ می دهد که می تواند موجب ناتوانی فرد شود و یا می تواند موجب مرک در اولین سال بعد از این اتفاق شود.
در برخی از موارد شکستگی در مهرهای بیمار رخ می دهد حتی زمانی که سقوطی هم صورت نگرفته باشد. استخوان مهره ها ضعیف است و موجب می شود که مهرها خرد شده یا در هم له شود که موجب می شود بیمار درد پشت بگیرد و قدش کوتاه شود و وضعیت خمیده و قوزی پیدا کند
پیشگیری از پوکی استخوان
تغذیه مناسب و ورزش منظم مهمترین اصل برای سلامتی استخوانها در طول زندگی است
پروتین : پروتین یکی از بلوک های ساختمانی استخوان است. برخی از مردم مقدار پروتین مصرفی شان مناسب و زیاد است و برخی هم به کفایت پروتین دریافت نمی کنند. افرادی که گیاه خوار هستند ( وجترین یا وگان) باید پرویتن دریافتی خود را کنترل کنند. استفاده از دانه های معزی گیاهان و سویا و بادام زمینی و لبنیات و تخم مرغ می تواند منبع مناسب پروتین باشد. سالمندان ممکن است به دلایل مشکلات تغدیه ای و تنها بودن نتوانند از پروتین به اندازه کافی استفاده کنند که باید توصیه شود در مصرف آن دقت نمایند
وزن بدن : کاهش وزن غیر معمول می تواند یک عامل برای پوکی استخوان و شکستگی های استخوانی باشد. در صورتی که قصد کم کردن وزن خود را دارید حتما از ورزشهای کششی و وزنه ای هم استفاده کنید که فشار به عضلات و استخوانها موجب شود تا از پوکی استخوان جلوگیری شود
کلسیم : مردان و زنان در سن ۱۸ تا ۵۰ سالگی نیاز به روزانه ۱۰۰۰ میلی گرم کلسیم دارند. در صورتی که خانم به بیش از ۵۰ و مرد به بیش از ۷۰ سالگی برسد مقدار مورد نیاز به ۱۲۰۰ میلیگرم افزایش می یابد. منابع مناسب برای دریافت کلسیم شامل:
محصولات لبنی کم چرب
سبزی های دارای برگ سبز تیره
کنسرو سالمون و یا ساردین با استخوان
محصولات سویا مانند پنیر توفو
غلات یا حبوبات غنی شده با کلسیم. یا آب پرتقالی غنی شده با کلسیم
در مورد مواد غذایی حاوی کلسیم، این مقاله را مطالعه فرمایید
ویتامین دی vit D : ویتامین دی توانایی بدن برای جذب کلسیم را بهبود می بخشد و موحب سلامتی استخوان می شود. می شود از نور خورشید مقدار کافی ویتامین دی را به دست آورد اما اگر شرایط محیطی و اقلیمی و مذهبی اجازه ندهد نور کافی به بدن برسد و یا اینکه عادت به استفاده ضدآفتاب دارید مقدار ویتامین دی کافی از طریف افتاب به بدن نمی رسد.
مقدار روزانه مورد نیاز ویتامین دی برای بالغین چیزی حدود ۶۰۰ تا ۸۰۰ واحد بین المللی است. می توان مقدار را به صورت مناسب با مواد غذایی به دست آورد و یا از مکمل های داروی استفاده کرد که در این مورد آخر پزشک شما باید نظر بدهد
برای مطالعه درمورد ویتامین دی، این مقاله را بخوانید
ورزش: ورزش می تواند در قوی کردن استخوان کمک کند. زمان شروع ورزش مهم نیست، در هر زمانی اگر ورزش آغاز شود می تواند به استخوانها کمک کند. ورزش منظم و مداوم به سلامتی کمک فراوان می کند. ترکیب ورزش های کششی و وزنه ای و ورزش های تعادلی باید توام انجام شود. ورزش های کششی موجب قوی شدن عضلات و کشش عضله ها به استخوان و قوی شدن استخوانها می شود.
ورزشهای نظیر پیاده روی ، دویدن پریدن و بالارفتن از پله ها و طناب زدن بسیار خوب و کمک رسان است. این ورزشها موجب می شود که مهره ها و استخوان لگن قوی شد و احتمال شکستگی آن کم می شود شنا و دوچرخه سواری روی دستگاه برای افزایش ظرفیت قلبی تنفسی مناسب است اما اثر مناسبی برای بهداشت استخوان ندارد
خلاصه پوکی استخوان
وقتی برداشت از استخوان زیاد می شود ، استخوان ضعیف شده و ممکن است با ساده ترین اتفاق – افتادن بر روی سطح صاف – موجب شکستگی اسخوان شود. حتی در برخی موارد شدید پوکی استخوان ممکن است استخوان فرد با عطسه و یا نشستن های ناگهانی بر روی صندلی هم بشکند . پوکی استخوان می تواند شرایط ناخوش و فلج کننده ای برای فرد ایجاد کند اما خوشبختانه می توان موجب شد که دانسیته استخوان بهتر شود هم با درمان دارویی و هم با شیوه های طبیعی و انجام فعالیت های خاص در این مورد نیاز است
به صورت کلی پاسخ به سوال ابتدای این مقاله «آیا پوکی استخوان را می توان بدون دارو کنترل کرد» بستگی به شدت و پیشرفت بیماری پوکی استخوان دارد در موارد شدید پوکی استخوان درمان های جدی دارویی نیاز است و در موارد خفیف تر می توان بدون دارو مشکل را کنترل کرد.
در ابتدای تشخیص بیماری پوکی استخوان (استئوپروز) و شدت کم آن با همه ی روشها نظیر ورزش و رژیم غذایی و درمانهای طبیعی و درمانهای گیاهی و دارویی می توانیم شدت پوکی را کاهش دهیم اما هنگامی که بیماری شدت پیدا کرده و بیمار با تاخیر مراجعه و تشخیص داده شده است باید درمان دارویی بیماری پوکی استخوان را شروع کرد و درمانهای دیگر به صورت تکمیلی همراه آن خواهند بود.
در گذشته مشکلات هرمونی به عنوان عامل بیماری پوکی استخوان معین می شد ( کمبود استروژن در خانم ها) اما در حال حاضر دلایل دیگری هم به عنوان عوامل ایجاد کنند و شدت دهنده پوکی استخوان شناخته شده اند. عوامل زمینه ای مانند افزایش قند خون، افزایش عوامل اکسیداتیو در بدن، التهاب ها و مشکلات سندرم متابولیک
برای برگشت پوکی استخوان و درمان آن باید بصورت منطقی و منظم برای برطرف کردن عوامل زمینه ای اقدام کرد. دلایل متعدد و فاکتور های متفاوت ایجاد کننده پوکی استخوان باید بررسی و در صورت امکان برطرف شود .
درمان همه جانبه پوکی استخوان به ههه ی عوامل ایجاد کننده پوکی استخوان دقت می کند و بصورت کامل از همه روش ها برای برطرف کردن آن اقدام می کند. درمانهایی شامل تغدیه مناسب، درمان مکمل های دارویی، ورزش ، و در صورت لزوم داروها حتی هرمون تراپی.
در بیمارانی که با تشخیص پوکی استخوان مراجعه می کنند ، توضیح این موضوع بسیار مهم است که آنان باید شیوه زندگی خود را به صورت صحیح اصلاح نمایند. با تغییر لایف استایل و انجام ورزش مناسب و تغییر شیوه تغذیه ایی می توان عوامل ایجاد کننده ی پوکی استخوان را حذف و موجب بازگشت قدرت استخوان ها شد.
دکتر ابوالقاسم ابراهیمی
توصیه می شود مقاله های زیر را مطالعه فرمایید:
