به هر دلیلی امکان خروج ادرار میسر نباشد ، احتباس ادراری رخ می دهد.
کلیه ها ارگان مهم پاکسازی بدن هستند. موادی که در گردش خون وجود دارد توسط کلیه ها پالایش می شود. موادی که قابلیت پاکسازی و دفع دارند ( تقریبا بسیاری از مواد) از طریق کیله ها پاکسازی و دفع می شود. همچنین عملکرد تنظیم آب و الکترولیت های خون توسط کلیه ها انجام می شود .
مواد حاصل از پالایشی که توسط کلیه ها انجام می شود از طریق لوله های حالب به مثانه وارد می شود. مثانه نقش انبار کوچکی از مواد ( ادرار) است که باید دفع شود . به صورت طبیعی وقتی حجم ادرار در مثانه به حدود ۴۰۰cc رسید عضلات مثانه منقبض می شود و با شل شدن اسفنگتر ( که توسط اعصاب ارادی کنترل می شود) ادرار از مثانه دفع می شود.
ممکن است روند بیماری به صورت حاد بروز کند که در این شرایط به صورت ناگهانی فرد قادر نیست مثانه اش را خالی کند – در حالی که مثانه اش پر از ادرار است – و یا اینکه به تدریج و مزمن برای بیمار مشکل ایجاد کند. در حالت مزمن چون بیمار قادر به ادرار کردن هست اما مثانه اش به صورت کامل تخلیه نمی شود، متوجه علایم نمی شود.
در هر حالت احتباس ادراری یک وضعیت جدی و تهدید کننده حیات است و باید به موقع به مرکز درمانی مراجعه تا پس از کشف علت بیماری، به سرعت اقدام درمانی انجام شود.
میزان شیوع احتباس ادراری چگونه است؟
احتباس ادراری حاد معمولا در مردان رخ می دهد و با افزایش سن وقوع آن بیشتر می شود. تقریبا از هر ده مرد حدود ۷۰ ساله طی پنج سال، یک نفر به دلیل احتباس ادراری به اورژانس مراجعه می کند. این رقم در افراد بالای ۸۰ ساله افزایش پیدا می کند و به یک نفر از سه نفر می رسد. احتباس ادراری حاد به احتمال سه نفر در صدهزار نفر از بانوان رخ می دهد و در کودکان نادر است.
در مورد احتباس ادراری مزمن و میزان وقوع آن در جمعیت بررسی انجام نشده است اما در تحقیقات، این پدیده در مردان با افزایش سن بیشتر دیده می شود
چرا احتباس ادراری یک مشکل پزشکی است و گاها تهدید کننده حیات است؟
احتمال وقوع عفونت ادراری: وقتی مثانه کاملا خالی شود، اگر به هر دلیل میکروب وارد آن شود، با خالی شدن کامل مثانه میکروب هم دفع می شود اما در زمانی که مثانه به صورت کامل تخلیه نشود احتمال رشد میکروب بالاتر رفته و احتمال وقوع عفونت ادراری بیشتر می شود. در شرایط ناگوار ممکن است عفونت به سمت کلیه ها منتشر شود
آسیب به مثانه: تخلیه ناکامل مثانه و انسداد در مسیر خروج ادرار می تواند موجب تعییر شکل بافت مثانه و آسیب به عضلات آن شود.
آسیب کلیه ها: سیستم عملیاتی دستگاه ادراری به گونه ای است که جریان ادرار از سمت کلیه ها به حالب و از آنجا به مثانه است ، در شرایطی که احتباس ادراری رخ دهد، مثانه قادر نیست کاملا تخلیه شده و بازگشت ادرار به حالب و کلیه ها رخ می دهد که این اتفاق در دراز مدت موجب آسیب به کلیه ها و نارسایی آن می شود.
بی اختیاری: وقتی مثانه به صورت کامل خالی نشود ، پر شدن طولانی مدت مثانه موجب می شود که نشت مایع ادرار از کنار مسیر انسداد رخ دهد و این نشتی ادرار به صورت بی اختیاری ادرار خود را نشان می ده که به آن overflow incontinence گفته می شود.
نشانه های بیماری بی اختیاری ادراری
در صورتی که اشکال در تخلیه ادارار به صورت حاد بروز کند نشانه هایی آن:
- بیمار با آنکه حس فوری و نیاز فوری به ادرار کردن دارد، اما قادر به ادرار کردن نیست
- درد زیر شکم که غالبا شدید است
- احساس باد کردن زیر شکم
احتباس ادراری حاد از شرایط تهدید کننده حیات است و باید به سرعت به مرکز درمانی مراجعه تا درمان شود
اما نشانه های بیماری مزمن :
- فرد قادر نیست ادرار را کامل تخلیه کند و همیشه حس ادرار کردن دارد
- تکرر ادرار
- شروع جریان ادرار به سختی است
- جریان ادرار باریک و کم فشار است
- باید به سرعت خودش را به دستشویی برساند اما ادرار کمی خارج می شود
- بعد از پایان ادرار کردن و خارج شدن از دسشویی هنوز احساس دفع ادرار دارد
- بی اختیاری ادراری و خیس شدن بدون اختیار
- احساس ناخوشایند و درد در زیر شکم
دلایل احتباس ادراری به صورت مختصر
هر عامل بازدارنده در مسیر خروج ادرار می تواند عامل آن باشد. در مردان بزرگی خوش خیم پروستات مهمترین دلیل آن است که به تدریج با افزایش سن در آقایان دیده می شود.
انسدادر مسیر خروج ادرار به دلیل چسبندگی ، بزرگی اندام داخل شکمی به دلایل خوش خیم یا بدخیم ، پرولاپس رکتوم یا مثانه ، سنگ های ادراری بزرگ در مثانه که مانع خروج ادرار شوند ، یبوست مزمن و عفونت اداری یا بیماری عفونی تناسلی ادراری و یا پروستاتیت .
دلایلی که موجب ضعف عضلات مثانه شوند هم موجب احتباس ادراری می شوند. به هر دلیلی عضلات مثانه قادر به انقباض مناسب و کافی نباشد ، دفع اداری به خوبی انجام نشده و موجب احتباس ادراری می شود. مثلا در کسانی که دچار سکته ی مغزی شده ، یا دچار بیماری پارکینسون و آلزایمر می شوند در ضایعات به نخاع و دلایل مشابه بیمار نمی تواند به خوبی ادرار کند یا دچار بی اختیاری ادرار می شود.
جراحی می تواند عامل احتباس ادراری حاد در فرد شود که به صورت موقت بوده و بعد از آن برطرف می شود اما گاهی اوقات نیاز به درمان سریع احتباس ادراری دیده می شود.
همچنین برخی داروها می توانند موجب احتباس ادراری شود مانند:
- برخی از داروهایی که برای بیماری پارکینسون استفاده می شود
- برخی داروهایی که بعنوان ضد افسردگی استفاده می شوند
- برخی داروهایی که برای رفع مشکلات گوارشی مثل اسهال و دلپیچه استفاده می شوند
- برخی داروهایی آنتی هیستامین و ضد دردهای غیر استروییدی
تشخیص بیماری احتباس ادراری
در صورت بروز علایم و نشانه های احتباس ادراری به پزشک مراجعه کنید. درمانگر با معاینه شما دلایل احتمالی احتباس را بررسی می کند و در صورت لزوم آزمایش ادرار تجویز می کند و همچین برای بررسی عوامل انسدادی ، سونوگرافی یا تصویر برداری های با ایکس ری درخواست می کند .
حتی ممکن است که متخصص اورولوژی نیاز به دیدن مستقیم مثانه با سیستوسکوپ داشته باشد
درمان و پیشگیری از احتباس ادراری
با توجه به دلایل بیماری، درمان دارویی و جراحی توصیه می شود. در شرایط حاد و ناگهانی پزشک با تعبیه یک لوله ی منعطف استریل ( که به نام سوند فولی معروف است) داخل مثانه موجب خروج ادرار شده و مثانه را خالی می کند و موجب برقرار شدن جریان خروج ادرار می شود تا از آسیب به کلیه ها پیشگیری کند و در شرایط مناسب درمانهای مورد نیاز انجام شود
برای پیشگیری توصیه می شود که
- تلاش کنید در صورت نیاز به تخلیه ادرار به دستشویی مراجعه کنید و با بهانه های مانند « فعلا کار دارم» ادرار خود را نگه ندارید
- نسبت به شرایط ادرار کردن خود آگاه باشید. به حجم ادرار یا به تعداد دفعات ادرار کردن خود و همچنین به جریان ادرار و فشار خروج ادرار دقت کنید. ممکن است در ابتدای بیماری فقط همین نشانه های ساده به تشخیص مشکلات شما کمک کند.
- اگر اخیرا جراحی شده اید ( ارگانهای داخل شکم و لگن )، ممکن است نشانه های بالا کمک کند که در همان ابتدا مشکل تشخیص داده شود و شاید نیاز است که جراح، مجددا شما را ویزیت کند
- در صورتی که تشخیص هیپرترفی خوش خیم پروستات برای شما تشخیص داده شده است در مصرف داروها دقت کنید و حتما در مورد بیماری تان با پزشک خود صحبت کنید و به صورت خودسرانه دارهایی ضد درد غیر استروییدی ( NSAID) و آنتی هیستامین دکنژستانت استفاده نکنید
- مواظب دفع مدفوع باشید و با مصرف مواد غذایی پر فیبر و مایعات فراوان و پیاده روی از بروز یبوست اجتناب کنید.
دکتر ابوالقاسم ابراهیمی
