برای ادامه حیات و فعالیت صحیح همه اندام ها بدن ما به مواد متفاوتی نیاز دارد. این مواد به چند گروه بزرگ ( پروتین ، چربی و کربوهیدرات ) تقسیم می شود و البته بدن ما به ریز مغذی های هم احتیاج مبرم دارد. موادی که اگرچه مصرف روزانه ی کمی دارند اما کمبود آنها اثراتی بسیار مهم بر بدن خواهد گذاشت . ویتامین ها از آن دسته اند.
در این مقاله به بهانه ی که در گفتگوی گیاهخواران خوانده ام ( در یک اتاق گفتگو) درباره ویتامین B12 صحبت می کنم. ویتامینی که کمبود آن در بین گیاهخواران و خام خواران بیشتر دیده می شود .
ویتامین B12 چیست ؟
این ویتامین که به آن کوبالامین هم گفته می شود در تولید سلولهای بدن نقش اساسی دارد. تکثیر سلولی دستگاه گوارش، مغز استخوان، بافت عصبی در حضور این ویتامین صورت می گیرد. این ویتامین در تولید سلولهای دیواره مخاطی دستگاه گوارش کمک می کند . در تولید گلبول های قرمز در مغز استخوان موثر است .
در روده حیوانات نشخوار کننده به واسطه ی باکتریهای خاص، این ویتامین تولید شده و در کبد آنها ذخیره می شود. منابع گیاهی یا عاری از ویتامین هستند و یا مقدار بسیار کمی از آن را دارند.
بدن ما حدود ۳ میکرو گرم از این ویتامین را روزانه نیاز دارد.
شاید مورد قبول گیاه خواران عزیز نباشد اما رژیم خالص گیاه خواری بدون استفاده هر گونه منابع حیوانی می تواند خطرناک باشد. یکی از مهمترین این اختلالات ، کمبود ویتامین B12 است که تقریبا به طور کامل از منابع حیوانی حاصل می شود.
نقش ویتامین B12 در بدن.
ویتامین B12 در بدن نقش حیاتی دارد. عملا در هر جای که نشانی از تکثیر سلولی و رشد دیده میشود و یا همانند سازی ژنوم هسته در آن رخ می دهد، حضور این ویتامین لازم و اثربخش است. در نتیجه این ویتامین در بدن بر روی موارد زیر موثر است:
در عملکرد طبیعی سیستم عصبی
تشکیل و طول عمر سلول
بهبود رشد و نمو طبیعی سیستم عصبی
کمک در تولید منظم گلبول قرمز
کمک به گردش خون مناسب
در هضم و جذب غذا ، آهن در روده و کمک در متابولیسم کربوهیدرات و چربی
در تولید هرمون های غده فوق کلیه
در عملکرد نرمال سیستم ایمنی
کمک در سلامت باروری بانوان و آبستنی
در عملکرد صحیح مغزی و تمرکز و حافظه
برای حس داشتن انگیزه ، خلق مناسب و سالم بودن
برای داشتن نیروی فیزیکی ، روی و روانی
در نتیجه اگر بخواهیم علایم کمبود این ویتامین را ارزیابی کنیم متوجه می شویم که اثر کمبود در همه قسمت ها خود را نشان می دهد اما اثار بر سیستم عصبی و گردش خون بیشتر نمایان است . با توجه به اینکه ویتامین ب ۱۲ در کبد و کلیه ها ذخیره می شود کمبود آن به سرعت خود را نشان نمی دهد و حداقل یک سال پس از از کمبود ویتامین علایم ظهور می کند.
علایم کمبود ویتامین B12:
در آغاز کمبود ویتامین ب ۱۲ خود را با علایم تغیر در خلق و خو مثل نداشتن انگیزه و حس بی علاقگی نشان می دهد. که می تواند به سمت اختلالات حافظه و مشکلات ذهنی ، ضعف عضلانی و البته نشانه ی مهم یعنی خستگی خود را نشان دهد. کم توانی و بی حال بودن و نداشتن انرژی برای انجام کارها در کمبود ویتامین B12 دیده می شود زیرا این ویتامین به عنوان ویتامین انرژی معروف است و بدن انسان برای تقریبا برای انجام فعالیت روزانه به آن نیاز دارد.
قسمتی از این علایم به خاطر کم خونی است.به دلیل اشکال در تولید گلبول قرمز به دلیل کمبود ویتامین B12 آنمی مگالوبلاستیک ایجاد می شود که خوش بختانه برگشت پذیر است.
در صورت تداوم کمبود ویتامین بی حسی و گز گز و خواب رفتگی در دست وپا، اضطراب و بی قراری و همچنین علایم افسردگی و نشانه های آسیب های دایمی به سیستم اعصاب مانند دمانس(جنون) و آلزایمر ، تغیرات رفتاری و آسیب های به حافظه دیده می شود.
با توجه به تحقیقات انجام شده این ویتامین به همراه اسید فولیک ( ویتامینی دیگر از گروه ب) موجب کم شدن سطح خونی هموسیستئن- با تبدیل آن به متیونین – شده و از اثرات مخرب قلبی و شریانی آن می کاهد. در نبود ویتامین ب ۱۲ سطح خونی هموسیستئن بالا می رود .
مشکلات کمبود ویتامین B12 برای نوزادانی که مادران گیاه خوار دارند بیشتر است که خوش بختانه به سرعت با تغییر رژیم تغذیه بهبودی در آنان دیده می شود.
در زنان باردار ، زنان شیرده و نوزادان کمبود ویتامین B12 بیشتر اشکال ایجاد می کند. مشکلاتی نظیر به دنیا آمدن نوزادی با اشکال و نقص سیستم عصبی که می تواند حیات نوزاد را به خطر بیاندازد. البته کمبود ویتامین در خانم ها می تواند احتمال سقط جنین را زیادتر کند.
منابع تامین ویتامین B12
ویتامین ب ۱۲ در بافت حیوانی بخصوص حیوانات زیر دیده می شود که به طور خاص توسط گیاه خواران مصرف نمی شود و این نشان می دهد که چرا کمبود این ویتامین در گیاه خواران بیشتر دیده می شود. منابعی نظیر:
گوشت بره؛ آهو و گوزن جگر گاو یا گوساله
آبزیانی مثل میگو، ماهی آزاد سالمون ، صدف دریایی و یک نوع ماهی Snapper
ماکیان و تخم مرغ
در بررسی های انجام شده کشف شده که افراد با کمبود ویتامین B12 دچار سرفه مزمن می شوند که با درمان ویتامین ، علایم سرفه نیز بهبود پیدا می کند.
در بیماران با کمبود ویتامین B12 که دچار علایم کم خونی مگالوبلاستی می شوند باید علاوه بر درمان کمبود ویتامین ب ۱۲ حتما از ویتامین دیگری به نام اسید فولیک استفاده کرد.
دکتر ابوالقاسم ابراهیمی
